Læknablaðið - 15.12.2013, Blaðsíða 17

RANNSÓKN
Nýgengi og meðferð utanlegsþykktar
á íslandi 2000-2009
Áslaug Baldvinsdóttir læknanemi1, Jens A. Guðmundsson læknir12, Reynir Tómas Geirsson læknir12
ÁGRIP
Inngangur: Utanlegsþykkt getur verið lífshættulegt sjúkdómsástand og
meðhöndlun hennar hefur tekið breytingum undanfarna tvo áratugi. Til-
gangur rannsóknarinnar var að meta nýgengi og meðhöndlun utanlegs-
þykktar á (slandi á áratugnum 2000-2009.
Efniviður og aðferðir: Upplýsinga var aflað um öll greind tilvik utan-
legsþykktar, meðferðarstað, meðferðartegund og legutíma. Nýgengi var
reiknað miðað við fjölda skráðra þungana á almanaksári (n/1000), fjölda
kvenna á frjósemisaldri 15-44 ára (n/10000) og 15 ára aldurshópum.
Breytingar á nýgengi, meðferð, aðgerðartækni og legutíma voru kannaðar.
Gerður var samanburður á 5 ára tímabilunum 2000-2004 og 2005-2009.
Niðurstöður: Fjöldi greindra utanlegsþykkta á 10 árum var 836, eða 444
árin 2000-2004 og 392 árin 2005-2009. Meðaltal nýgengis var 15,6/1000
skráðar þunganir, eða 12,9/10000 konur á ári. Lækkun var á nýgengi allt
tímabilið og milli 5 áratímabila úr 17,3 í 14,1/1000 þunganir (p=0,003) og
14,1 í 11,7/10000 konur á ári (p<0,01). Skurðaðgerð var fyrsta meðferð hjá
94,9% kvenna, en 3,2% fengu metótrexat og 1,9% biðmeðhöndlun. Hlut-
fall aðgerða lækkaði úr 98,0% í 91,3% milli 5 ára tímabila samhliða aukinni
notkun lyfjameðferðar (0,4% í 6,4%, p<0,0001). Hlutfall kviðsjáraðgerða
jókst milli 5 ára tímabila á öllu landinu úr 80,5% í 91,1% (p<0,0001); á
Landspítala úr 91,3% í 98,1 % (p<0,001) og á sjúkrastofnunum á lands-
byggðinni úr 44,0% í 69,3% (p<0,001). Meðallega eftir opna skurðaðgerð
var 3,2 dagar en eftir kviðsjáraðgerð 0,9 dagar.
Ályktanir: Nýgengi utanlegsþykktar hefur lækkað eins og í nálægum
löndum. Meðhöndlun hefur breyst með aukinni notkun kviðsjáraðgerða í
stað opinna skurðaðgerða og tilkomu metótrexat-lyfjameðferðar.
'Læknadeild Háskóla
Islands, 2kvennadeild,
kvenna- og barnasviði,
Landspítala.
Fyrirspurnir:
Jens A. Guðmundsson
jens@landspitali.is
Skammstafanin
p-hCG: Beta-undireining
hormónsins: human
chorionic gonadotropin
IU: Intemational units
MTX: Metótrexat
Greinin barst
21. júnl 2013,
samþykkt til birtingar 4.
nóvember 2013.
Engin hagsmunatengsl
gefin upp.
Inngangur
Nýgengi utanlegsþykktar jókst um allan heim frá árun-
um kringum 1970 og fram yfir 1990 og tvö- til fjórfaldað-
ist í Evrópu og á Norðurlöndunum!'4 Á íslandi sást sama
þróun fram til ársins 1992, með aukningu úr 6,3/1000
skráðar þunganir 1968-1972 í um 31,1/1000 árið 1992,
sem var nær fimmföld aukning.5-6 Á síðustu tveimur
áratugum hefur nýgengið víðast hvar farið lækkandi!A47
eða staðið í stað.8
Veigamestu áhættuþættirnir eru vefjaskemmdir í
eggjaleiðara eftir bólgusjúkdóm, fyrri utanlegsþykkt
eða skurðaðgerðir í grindarholi, og sköpulagsfrábrigði á
eggjaleiðara.9 Nýgengisaukningin tengdist háu nýgengi
eggjaleiðarabólgu 5-15 árum áður.4-7 Eftir klamýdíu-
sýkingu tvöfaldast áhættan!0 Getnaðarvarnanotkun
minnkar líkurnar en bregðist lykkjan er aukin hætta
á bólfestu í eggjaleiðara eða á eggjastokk!1 Ófrjósemi
tengist eggjaleiðaraskemmdum og hættan eykst við
tæknifrjóvgun og notkun frjósemislyfja.9
Ef utanlegsþykkt er ekki greind og meðhöndluð
nægilega snemma getur orðið rof á bólfestulíffærinu
og lífshættulegt ástand skapast sökum innvortis blæð-
inga. Síðastliðna tvo áratugi hafa miklar framfarir
orðið í greiningu, sem nú má oftast fá án aðgerðar með
ómskoðun um leggöng og magnbundnum (quantitative)
(3-hCG hormónamælingum í sermi!243 Áður fékkst
greiningin sjaldnast fyrr en rof hafði orðið og eini með-
ferðarmöguleikinn var þá opin skurðaðgerð!4 Með
nútímagreiningartækni má meðhöndla konur áður en
rof verður og með fleiri meðferðarúrræðum, svo sem
kviðsjáraðgerð og lyfjameðferð með metótrexati (MTX).
Eftirfylgni án inngrips (biðmeðhöndlun, expectant
management) getur komið til álita ef talið er líklegt að
þungunarvefurinn muni hverfa af sjálfu sér og koma
má við eftirfylgd með lækkandi þ-hCG mælingum!5
Kviðsjáraðgerð á utanlegsþykkt var fyrst lýst árið
1977/6 en á íslandi var slík aðgerð fyrst framkvæmd árið
1985 af Auðólfi Gunnarssyni (munnleg heimild, Jens A.
Guðmundsson, 2012). Kviðsjáraðgerð er nú aðalmeð-
ferðin, hvort sem eggjaleiðari er rofinn eða órofinn,17
enda blóðmissir minni, aðgerðar- og legutími styttri og
meðferðin ódýrari en opin skurðaðgerð!8 Fjarlægja má
utanlegsþykktina án þess að taka eggjaleiðarann með
því að mjólka þungunarvefinn út um eggjaleiðaraopið
eða gera skurð í eggjaleiðarann (linear salpingotomy) og
plokka og mjólka vefinn út. Öruggast er að taka eggja-
leiðarann með utanlegsþykktinni (salpingectomy), en ef
eggjaleiðari er skilinn eftir er aukin hætta á annarri
utanlegsþykkt!9-20 Viðvarandi utanlegsþungun er þekkt
vandamál ef ekki tekst að fjarlægja fósturvefinn að öllu
leyti,13-18-21 en fyrirbyggjandi MTX-meðferð innan 24
klukkustunda frá aðgerð minnkar líkur á þessu.22
LÆKNAblaðið 2013/99 565