Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2008, Qupperneq 22

ÞORSTEINN \TLHJÁLMSSON
Segja má að í kenningu Hubberts komi saman náttúruvísindi og hag-
fræði með athyglisverðum hætti, og má þó einnig skýra hana með em-
földum dæmum úr daglegu Hfi. Vinnsla auðlindar á tilteknu svæði byrjar
vfirleitt þar sem hún er auðveldust og ódýrust. Þegar gengur á auðlindina
á svæðinu snúa menn sér að dýrari og óhagstæðari vinnslustöðum og
fyrirhöfn og kostnaður við leit að nýjum stöðum fer auk þess vaxandi.
Vinnslan á síðari hluta þess forða sem var upphaflega á svæðinu verður
þannig miklu kostnaðarsamari en á fyrri hlutanum. Þannig kemur að þtd
að samkeppni og samanburður við önnur svæði verður óhagstæður og
vinnslan á upphaflega svæðinu fer að minnka. Við sjáum í hendi okkar að
takmörkun forðans leiðir þannig til þess að vinnslukostnaður eykst mjög
þegar farið er að ganga verulega á upphaflega forðann. Og þegar flest
oHuvinnslusvæði jarðarinnar verða komin ffamhjá tindi Hubberts er ljóst
að heildarvinnsla á olíu hlýtur að dragast saman og verðið að hækka enn,
nema þá að eftirspurn minnki verulega. Þetta hafa margir séð á síðustu
árum, þar á meðal bæði bílafiramleiðendur og flest olíufélög sem æda sér
greinilega önnur verkefhi þegar menn hætta smám saman að nota oh'u og
bensín í þeim mæh sem nú tíðkast.
Rökfræðin á bak við tind Hubberts kemur ágætiega heim við ýmsa
reynslu Islendinga. Þannig er auðvitað miklu dýrara að smala síðustu kind-
unum heim af fjalli en þeim sem finnast fjTstar og renna fyrirhafnarlítið
til byggða. Einnig er margfalt dýrara að leita uppi og veiða síðasta fisk-
inn í sjónum en að taka fisk sem fyllir alla firði eins og einu sinni var við
strendur Islands. Kenning Hubberts fellur þannig vel að einfaldri reynslu
og heilbrigðri skynsemi þegar að er gáð.
Víst eru svo fleiri þættir sem vilja fléttast inn í þessa mynd, svo sem
spákaupmennska og væringar með mönnum og þjóðum. Þeir eru hins
vegar ekki meginorsök vandans þegar til lengri tíma er litið, heldur er
olíuskorturinn auðvitað helsta orsök viðvarandi verðhækkana á olíu. Því er
allsendis borin von að þessi þróun geti gengið til baka þó að sumir virðist
enn gera sér vonir um það.
A níunda áratugnum fékk mannkynið líka aðra áminningu um að
það væri vissulega á okkar valdi að vinna verulegt tjón á plánetunni jörð.
Svokölluð risaveldi, Bandaríkin og Sovétríkin, stunduðu þá af miklum
móð kjarnorkuvopnakapphlaup sem fólst í að smíða sífellt fleiri og öfl-
ugri kjarnavopn og koma þeim sem best fyrir til að ráðast á hinn aðil-
ann eða verjast árásum ffá honum. Gekk þetta svo langt tmdir lokin að
20