Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2008, Qupperneq 29

VIÐHORF OG VISTKREPPA
mál heimsbyggðarinnar fléttast inn í orkumál okkar íslendinga og umræð-
ur um þau. Nýting vatnsorku okkar tdl orkufrekrar stóriðju hófst kringum
1970 með Búrfellsvirkjun og álverinu í Straumsvík. Akvarðanir um þessar
ffamkvæmdir voru mjög umdeildar á sínum tíma og var því meðal ann-
ars haldið fram að nýting kjamorku í stórum stíl á almennum orkumark-
aði væri á næsta leiti og þá yrði orka íslenskra fallvatna verðlaus. Þetta
hefur sem kunnugt er ekki ræst, sem betur fer fyrir orkumál "okkar og
auðlindir.33
I þá daga og nokkra áratugi í viðbót nutu framkvæmdir af þessum toga
óskoraðs stuðnings valdamiðstöðvanna í samfélaginu; þær þóttu horfa til
almannaheilla sem sést best af því að eignamám þótti sjálfsagt þegar þær
vora annars vegar. En nú er öldin önnur: Viðhorf almennings og sumra
ráðamanna hafa breyst á þann veg að nú er í vaxandi mæli htið á fyrirtæki
í þessum geira eins og hver önnur fýrirtæki sem þurfa að standa undir sér
sjálf og raka ábyrgð á gerðum sínum í óheftri samkeppni við aðrar atvinnu-
greinar og jafnfætis þeim. Þau geta ekka lengur gengið að því sem vísu að
ríkisvaldið greiði fyrir eignamámi í þeirra þágu gagnvart landeigendum
eða öðrum hagsmunaaðilum, og hagsmunir þeirra stangast sífellt oftar á
við annan atvinnurekstur eins og ferðamennsku, hátælouiðnað, landbún-
að, menningarstarfsemi og fleira.
Stjómmdlin
Störf stjómmálamanna em ólík vísindastörfum að því leyti að þeir þurfa
oft að hugsa um fýlgi kjósenda, þó að hitt komi stöku sinnum fýrir að
slíkir menn horfi lengra ffarn á veginn en aðrir og gangi síðan fram fýrir
skjöldu í tilteknum málum, jafnvel þótt þeir kunni að tapa vinsældum á
því. Sjálfsagt finnst okkur, að minnsta kosti í orði kveðnu, að þannig eigi
stjómmálamenn að vera þó að hitt sé ekki eins víst að við stöndum við það
þegar komið er í kjörklefann. Líklega hafa þeir Magnús Kjartansson og
Hjörleifur Guttormsson verið á þennan hátt á undan samtíð sinni í fýrr-
33 Notkun kjamorku á almennum orkumarkaði hefur orðið miklu minni en
margir héldu á árunum kringum 1970. Efdr að loftslagsbreytingar af völdum
jarðefhabrennslu komust á dagskrá hefur áhuginn á kjamorku þó glæðst í sumum
löndum. En þá er á hitt að líta að þau kjamorkuver sem við þekkjum núna nota
frumefnið úran sem eins konar „eldsneyti“ og forði þess í jörð er afar takmarkaður
þannig að þessi tegund kjamorku, sem kennd er við kjamaklofnun (e. fissiori), yrði
skammgóður vermir. Oðru máh gegnir ef mönnum tækist að beisla svokallaðan
kjamasamruna; þá yrði „eldsneytisforðinn“ nær ótakmarkaður.
27