Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2008, Page 39

Halldór Björnsson og Tómas Jóhannesson
Gróðurhúsaáhrif
á vogarskálum vísindanna
Eins augljóst og það kann að virðast að sólin hiti lofthjúpinn og yfirborð
jarðar, þá er reyndin sú að á jörðinni ríkti fimbulvetur ef ekki kæmu til
lofttegundir í andrúmsloftinu sem hækka yfirborðshitann. Þessar loftteg-
undir eru nefndar gróðurhúsalofttegundir. Nafnið draga þær af samltk-
ingu við gróðurhús. Nafngiftin er að nokkru leyti villandi því þau ferli sem
hita gróðurhús eru ekki þau sömu og hita lofthjúpinn en nafnið gróður-
húsaáhrif hefur unnið sér sess í umræðum um loftslag jarðar og er ekki
ástæða til þess að breyta því.
Fyrstur manna til að halda því fram að lofthjúpurinn gæti hækkað hita
við yfirborð jarðar var Frakkinn Joseph Fourier árið 1827.1 Fourier nefndi
engar ákveðnar lofttegundir, en árið 1859 tókst írska náttúruvísindamann-
inum John Tyndall að finna nokkrar slíkar lofttegundir og komst hann
m.a. að því að bæði vatn (FþO) og koldíoxíð (CO,) voru gróðurhúsaloft-
tegundir.2 Fyrstur til að reyna að reikna út hversu mikið þessar loftteg-
undir hækka meðalhita jarðar var Svíinn Svante Arrhenius. Arið 1896 birti
hann grein þar sem því var haldið fram að tvöföldun á styrk C02 yki hita
á jörðinni um 5-6°C.
Utreikningar Arrheniusar vökm mikla athygli í vísindasamfélagi þess
tíma, en fljótlega kom ffam gagnrýni á kenningar hans og bent var á að
áhrif vatnsgufu myndu kæfa áhrif C02. Náttúruleg takmörk eru fyrir því
1 Sjá umfjöllun um hugmyndir Fouriers hjá Raymond Pierrehumbert, „Warming
the world", Nature 432 (2004), bls. 677.
: Agætt yfirlit um sögu loftslagsvísinda má finna hjá Spencer R. Weart, The Dis-
covery of Global Warming. Cambridge (Mass.), Harvard University Press 2003.
Itarefni um bókina er aðgengilegt á vefsvæði Bandarísku eðlisfræðistofnunarinnar:
www.aip.org/history/climate/.
Ritið 2/2008, bls. 37-58
37