Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2008, Síða 129

DÖNSKU SKOPMYNDIRNAR
Hvað umræðuna um prentfrelsið í Norður-Ameríku snertir gegndu
málaferlin yfir þýskættaða prentaranum John Peter Zenger árið 1735
veigamiklu hlutverki. Tveimur árum fyrr hafði hann stofnað New York
Weekly Daily og var ákærður fyrir ærumeiðandi ummæli um landstjórann.
Grundvallarspumingin sem réttarhöldin snerust um var hvort líta mætti
á fullyrðingu sem ærumeiðandi ef hún væri sönn. Saksóknarinn hélt því
fram að kviðdómurinn ætti ekki að dæma um sannleiksgildi fullyrðinga en
verjandinn hélt þeirri skoðun á hinn bóginn til streitu. Með varnarræðu
sinni fyrir prentfrelsi tókst verjandanum, Andrew Hamilton, að saxmfæra
kviðdóminn sem náðaði hinn ákærða að lokum.15 En í vörn sinni setur
Hamilton einnig skýran fyrirvara er hann staðhæfir að ekkert fái réttlætt
ósanna ásökun.16 Rétturinn sem Hamilton fékk viðurkenndan er rétturinn
til að segja og prenta hið sanna, enda væri sá réttur ófrávíkjanlegt skilyrði
þess að samfélag sé starfhæft.
Sígildar röksemdafærslur fyrir prentfrelsinu fólu því engan vegirm í
sér kröfu um takmarkalaust frelsi. Kirafan takmarkaðist við þá hugmynd
sem skoðanafrelsið átti að gagnast við að hrinda í framkvæmd. Fyrir utan
upplýsinguna, sannleikann og hið besta mögulega samfélag nytjastefh-
unnar er að finna aðrar hugmyndir á 19. öld sem verða ekki raungerðar án
opinberrar umræðu og eru ástæða þess að prentfrelsis er krafist.
birting þeirra hvetji beinhnis til ódæðisverka. [...] Frelsi einstaklingsins hljóta að
vera þessi takmörk sett, því að engum leyfist að gera öðrum mönnum mein“ (sama
rit, s. 111-112).
15 ,Að lokum þetta. Spumingin sem dómstóllinn og þið, virðulegu kviðdómarar,
standið ffammi fyrir varðar ekki ómerkilegt mál eins einstaklings. Þið eruð ekki
aðeins að dæma í máh eins vesæls prentara og málið nær ekki til New York einnar.
Nei! Niðurstaða ykkar getur dregið dilk á efrir sér fyrir hvem þann ffjálsa mann
sem býr við breska landstjóm á meginlandi Ameríku. Það er besti málstaðurinn,
málstaður ffelsisins. Og ég dreg ekki dul á að með heiðvirðri ffamkomu ykkar í
dag munuð þið ekki aðeins ávinna ykkur ást og aðdáun samborgara ykkar, heldur
mun hver sá maður, sem kýs ffelsið ffemur en að lifa í ánauð, vegsama ykkur og
blessa fyrir að hafa afstýrt tilraun til að koma á einræði og lagt göfugan grunn að
því, með óhlutdrægum og óspilltum úrskurði ykkar, að við getum tryggt okkur,
náungum okkar og niðjum það sem náttúran og landslög hafa veitt okkur rétt
til: að afhjúpa og vinna gegn gerræðisvaldi (a.m.k. í þessum heimshluta) með
því að segja og skrifa sannleikann" (úr vamarræðu Andrews Hamilton í máh
Johns Peters Zenger, sjá http://www.law.umkc.edu/faculty/projects/ftrials/zenger/
zengerrecord.html).
16 „Eg er hreint út sagt alveg jafn sammála því að ekkert fái afsakað mann sem leggur
fram falska ákæru eða ásökun, jafnvel þótt um óbreyttan einstakhng sé að ræða,
og að þeim beri ekki að veita hið minnsta svigrúm sem gerir slíkt á hlut opinbers
yfirvalds" (sama rit).
I27