Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2008, Page 142

STEFÁN SNÆVARR
nýtur mikilla vinsælda á okkar dögum. Hún á sér eldfornar rætur, í Makbeð
Shakespeares segir aðalpersónan að lífið sé „a tale told by an idiot, full of
sound and fury“.18 Sá heimspekingnr sem mér vitanlega varð fyrstur til að
færa þessa hugmynd í ffæðilegan búning var þýski fyrirbærafræðingurinn
Wilhelm Schapp. Hami sagði að hvað eina væri í fitásögm' færandi enda
væri allt sem er sagnkynja. Oll tilvera, bæði náttúru og memúngar, er
spunnin af toga sagna. Sjálfsemdin er summa af sögurn.19
Ricœur gengur skemmra en Schapp og talar eins og frásagan sé nauð-
synlegur en ekki líka nægjanlegur þáttur í sjálfinu (hamr segir þetta reynd-
ar ekki beinurn orðum). Hann leggur því ríka áherslu á að sjálfsemdin og
mannlífið séu ekki eingöngu sagnkynja.-0 Það er munur á lífi og frásögn,
saga er sögð, lífi er lifað.21 Samt eru ffiásögur mikilvægur þátmr í sjálf-
semdinni, ekki síst vegna þess að þær eru tæki í viðureign okkar við tím-
ann. Glíman við tímami artar sig m.a. þannig að hinn huglægi, upplifaði
tími er eins konar flaumur án formgerðar. Um leið er sérhver upplifun af
tíma lukt inn í Umnd hvers og eins, ég get ekki upplifað það hve hratt eða
hægt tíminn líður í huga manns sem ég sé bíða eftir strætó. Tími hans vill
ekki tengja sig við ntig, svo snúið sé út úr ljóðlínum listaskáldsins góða.22
Alltént þurfum við frásögur til að ljá tímanum formgerð, vissir þættir upp-
lifunarinnar verða upphaf sögu, aðrir miðjan og þeir þriðju endirinn.
Þreiman myndar lífræna heild og í krafti þess myndast samhengi í reynsl-
unni. Þess utan er ffiásaga ekki bara huglæg, hana er hægt að segja öðrum,
ég get tengst tíma annarrar manneskju ef hún segir mér frá tíniareynslu
18 Shakespeare, Macbetb, í The Coviplete Works of WilUg.pi Sbakespeare, London:
Henry Podes, 1990, bls. 939.
19 Schapp, In Geschichten Verstrickt. Zum Sein von Mensch und Ding, Wlesbaden: B.
Heymann, 1976 (var upprunalega prenuið árið 1953). Forvitnilegan samanburð á
kenningum Schapps og Ricœurs má finna í kveri Stephanie Haas, Kein Selbst ohne
Geschichten, Ziirich og New York: Georg Olms Verfag Hildesheim, 2002. Það
gildir ekki síst um eftirmála Jeans Greisch, „Verstricktsein und Intrige. Ist eine
reine Phanomenologie der Narrativitát vorstellbar?“, bls. 109-137.
20 Dan Zahavi virðist af einhverjum ástæðum halda að Ricœur telji sjálfið hreina
afurð sagnanna. En við munum sjá að svo er ekki. Dan Zahavi, „Sjálfið og tíminn“,
Hugur, 17. árgangur, 2005, bls. 97-107.
21 Ricœur, „Life in a Quest for Narrative“, í David Wood (ritstjóri): On Pau/ Ricoeur:
Narrative and Interpretation, London: Roudedge & Kegan Paul, 1991, bls. 20.
22 Svo segir Jónas Hallgrímsson í kvæðinu Nýársdagur 1845: „...því tíminn vill ei
tengja sig við mig“.
140