Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2008, Page 152

STEFAN SNÆVARR
skoðun skapar. Samt veita rök Finnans okkur ekki óyggjandi tdssu hi'ir
tilvist sjálfsins, í rökum þessum kann að vera alvarleg veila sem okkur er
hulin í augnablikinu.
Þriðji ásteytingarsteinninn er nauðalíkur þeim síðasmefnda. Ricœur er
furðu tómlátur um einkamálsrök Wittgensteins en að rninni hyggju hefði
hann getað eflt „smalakrókarök“ sín verulega með fulltingi þeirra. I hTrsta
lagi ber þeim Ricœur og Wittgenstein saman um að ekki sé hægt að greina
klárlega milli hugsunar og máls. Sá síðarnefndi segir að við höfum engan
mælikvarða á hvernig þýða megi orðvana hugsun á tungumál. Það þýðir
að þótt svo ólíklega vildi til að til væri orðvana hugstrn þá gætum við ekki
vitað að hún væri tdl. Franski hugsuðurinn hefði getað gert sér mat úr
þessum rökum en lætur sér þess í stað nægja að staðhæfa án verulega
góðrar ígrundunar að mál og sál séu samofin. Staðhæfingar hans um
nauðsyn þess að fara krókaleiðir (smalakrókarökin) svífa þ\d í lausu loftd. I
raun og veru rökstyður hann hvergi að við verðum að gera ráð fyrir tilveru
undirvitundar, samfélags og tákna sem marka sjálfinu bás. Af hverju ekki
bara telja tilveru sjálfsvitundarinnar hið eina örugga og snúa sér að fyrir-
bærafræði í anda Husserls? Það fylgir sögtmni að danski fyrirbærafræð-
ingurinn Dan Zahavi telur að sjálfið sé reynslukynja, ekki sagnkynja.
Upplifanir tilheyra þeim sem hefur þær beint og milliliðalaust (Zahavi
hefði mátt bæta við að ekki þýðir að tala um upplifanir sem enginn hefur).
Þetta eðli reynslunnar felur í sér innbyggða vísun til sjálfsins. Sjálfið er
ekki handan við eða andspænis flæði upplifana, heldur er það eiginleiki
eða þáttur þess að þær gefast. Menn verða að hafa slíkt ffumsjálf (mitt
nýyrði) til að geta yfirleitt sagt sögur um sjálfa sig, sögurnar skapa kannski
persónur, ekki sjálf. Zahavi bætir við að efla megi rök þessi með aðstoð
portúgalska taugalíffræðingsins Antonios DamasioA4 Sá segir að rann-
sóknir sínar bendi til þess að menn hafi bæði kjarnasjálf (frumsjálf?) og
útvíkkað sjálf (persónuleika?). Fólk sem orðið hefur fyrir heilaskaða og
öðru slíku getur glatað útvíkkaða sjálfinu en viðhaldið kjarnasjálfinu. En
glatást hið síðarnefnda hverfur líka útvíkkaða sjálfið.55
54 Zahavi, „Sjálfið og tíminn". Zahavi gerir mun ýtarlegri grein fyrir rökum sínum í
Zahavi, Self-Awareness and Alterity, Evanston: Northwestern University Press,
1999.
55 Kenningum Damasios um kjarnasjálfið má kynnast í mjög svo læsilegri bók eftir
hann: Damasio, The Feeling ofWhat Happens: Body and Emotion in the Making of
Consciousness, New York: Hartcourt Brace, 1999.
150