Þjóðlíf - 01.04.1989, Blaðsíða 57

ÞJÓÐFÉLAGSMÁL
Olof Petersson stjórnar rannsókn á valdi í sænsku þjóðfélagi. Hann hefur það eftir
konu sem gengið hefur heim til fólks og kannað skoðanir þess á vegum hins opinbera
í 30 ár að tvennt hafi breyst á þessum tíma: — Konur séu hættar að beita allri
sköpunargleði sinni í að taka til á heimiiunum og fólk sé ekki lengur hrætt við
yfirvöldin, sem lengi fram eftir öldinni voru eingöngu refsivöndur í augum alþýðu
manna.
þróunin orðið svipuð og í Svíþjóð á þessum
áratug. Nema hvað ekki hefur aðeins orðið
stöðnun hjá flokkum og hefðbundnum fé-
lagasamtökum í Hollandi, heldur hefur virk-
um þátttakendum stórfækkað. Allskonar
virkni í kringum umhverfisverndarsamtök
hefur hinsvegar aukist enn meir í Hollandi
heldur en í Svíþjóð. Thernborn lagði áherslu
á að kannanir af þessu tagi hefðu lítið að
segja, nema hægt væri að bera þær saman við
þróunina annarsstaðar. Og höfundar um-
ræddrar áfangaskýrslu um rannsókn á valdi í
sænsku þjóðfélagi, þeir Olof Petersson,
Anders Westholm og Göran Blomberg, rit-
uðu einmitt grein í Dagens Nyheter 13. febr-
úar sl., þar sem þeir vöktu athygli á næsta
alþjóðlegu þróunarmunstri hvað varðar
hnignun stjórnmálaflokka.
Flokkar eru fjöregg frjálsra ríkja. And-
lýðræðislegar hreyfingar hafa alltaf byrjað á
því að níða flokkana fyrir,, flokksveldi“,
„hrossakaup“ og „flokkakíf“.
Flestir viðurkenna að ekki er hægt að
komast framhjá lykilhlutverki stjórnmála-
flokka, vilji menn á annað borð hafa full-
trúalýðræði.
Hefðbundin tengsl flokka og ákveðinna
hagsmunahópa eru þó óðum að riðlast. Nýir
hagsmunir og nýtt sjálfsmat þróast utan við
gömlu flokkana. Norðmaðurinn Stein Rokk-
an segir að stjórnmálaflokkar verði til á sér-
stökum leysingatímum, en síðan „frjósi“
flokkakerfið í skorðum sem geyma félagsleg
vatnaskil liðins tíma. Flokkarnir eru nú allir
skipulagðir samkvæmt kokkabók fjölda-
flokksins og fjöldaframleiðslunnar. Og þeir
verða æ líkari hver öðrum af mörgum öðrum
ástæðum.
Pólitíska ryksugukenningin fær ekki leng-
ur staðist. Hugmyndin um að flokkarnir geti
numið, orðað og borið fram allar hræringar
meðal kjósenda er óraunhæf. Þjóðfélags-
þegnar í velferðarríkjum eiga kost á mennt-
un sem gerir þá gagnrýna um leið og hún
opnar þeim leiðir til að tjá sig, hafa áhrif og
beita sér á ýmsan hátt. Áhugi á nýjum skipu-
lagsformum er mikill og einstaklingshyggjan
blómstrar í gróðurvinjum velferðarríkisins.
Mikið yfirlitsrit um þetta efni er nýkomið út í
ritstjórn Vernon Bogdanor og fjallar það um
leit fólks víða um Vesturlönd að betri að-
ferðum til lýðræðislegs eftirlits og ábyrgari
stjórnunar en tíðkast hefur. („Constitutions
in democraticpolitics", 1988). Sænsku valda-
rannsóknamennirnir taka undir það með
Bogdanor að hið góða við frjálslynt lýðræðis-
kerfi sé einmitt það að ekki er um neitt end-
anlegt form að ræða. Og í stað þess að út-
húða flokkunum sé raunhæfara að ræða til
hvers sé hæfilegt að ætlast af þeim í stjórn-
málum komandi tíðar. Raunar er því spáð að
helstu nýjungarnar í stjórnmálaumræðu á
næstunni muni snúast um stjórnarskrár-
breytingar. Páll heimspekingur Skúlason er
því á réttu róli, þegar hann er að reka á eftir
þeim stjórnarskrárnefndarmönnum í Morg-
unblaðinu nýverið.
Pann 18. mars 1987 ályktaði Alþingi að
fela ríkisstjórninni að láta fara fram könnun
á valdi í íslensku þjóðfélagi. Flutningsmenn
þessarar tillögu voru á sínum tíma Haraldur
Ólafsson og fleiri Framsóknarmenn. Ekki
fer sögum af framkvæmd hennar. En það
sakar ekki að minnast þess að norska þingið
lét gera valdaúttekt á síðasta áratug. Hún
hafði veruleg áhrif á umræðu um ákvarðana-
töku í lýðræðisríkjum, og úr norsku valda-
skýrslunni eru kunn hugtök eins og „járnþrí-
hyrningur valdsins“ og „pólitískur vanmátt-
ur“. I Finnlandi voru einnig gerðar tvær
valdaskýrslur, en þær eru ekki eins kunnar
og sú norska. Ur finnsku áttinni muna menn
helst eftir þeirri niðurstöðu að í millistigum
valdakerfisins sé þekking og vald að mestu
án lýðræðislegs aðhalds. Og nú er það ein-
mitt mjög í tísku að nema „millisjeffann“ og
„deildarstjóraveldið“ á brott og„ fletja út
valdapýramídann“. Enginn vafi er á því að
sænska valdaskýrslan mun vekja verulega
umræðu, enda er vel að henni staðið í hví-
vetna. Heildarniðurstöðu hennar er því beð-
ið með eftirvæntingu, og hver veit nema að
rannsókn á íslensku valdi komist af stað á
næsta áratug.
Stokkhólmi/ Einar Karl Haraldsson
57