Þjóðlíf - 01.04.1989, Blaðsíða 64

VÍSINDI
Sýndu mér lófann
Tölvufræðingar hafa lagt lækna-
vísindunum lið og hannað tölvu-
forrit sem gefur til kynna, með því
að lesa úr lófamynstri, hvort
hætta sé á að tilteknir foreldrar
eignist börn með nokkra algenga
erfðagalla.
Frá örófi alda hefur nokkur
hópur manna haft af því nokkra
iðju að lesa í lófa fólks. Lófalesar-
ar hafa bæði sagt til um fortíð
fólks og framtíð og þykir hið síð-
ara sýnu merkilegra, einkum og
sér í lagi ef eitthvað af sþádó-
munum gengur eftir.
Tölvuvæddir
spádómar
En það er ekki að spyrja að þess-
ari tölvuöld. Nú hafa vísir menn
tekið til við að spá í framtíðina, og
ekki aðeins þeirra sem nú geta
sýnt þeim lófann, heldur spá þeir
fyrir um framtíð afkomenda
þeirra, næstu kynslóðaróborinn-
ar. Þeir notast að vísu ekki við
líflínur og annað þess háttar í lóf-
anum sjálfum, heldur mynstur í
lófum og á fingurgómum, fingra-
förin.
Vísindamenn í V-Þýskalandi
hafa nýlega hannað tölvuforit
sem gefur nokkrar vísbendingar
um það hvort venju fremur miklar
líkur eru á þvi að tilteknir foreldrar
muni eignast börn með einhverja
tíu algenga arfgenga fæðingar-
galla. Af þessum erfðagöllum
veitir forritið haldbestu upplýs-
ingar um mongólítagervi, en til
jafnaðar er einn af hverjum þús-
und nýburum mongólíti.
Hættulaus greining
Hefðbundin aðferð til að greina
mongólítagervi á fósturskeiði er
legstunga. Hún hefur nokkra
hættu í för með sér fyrir fóstrið því
hún felst í því að holnál er stungið
í legið og legvökvi dreginn upp í
sprautu. í legvökvanum eru
frumur ættaðar frá fóstrinu og
þær eru stækkaðar, rannsakað-
ar í smásjá og litningar þeirra
skoðaðir með tilliti til galla. Legst-
ungu er yfirleitt ekki þeitt nema
verðandi móðir sé 35 ára eða
eldri, því eftir þann aldur vex
hætta á þessum litningagalla til
muna og þrátt fyrir hættu á fóst-
urskaða af völdum holnálar þykir
aðferðin verjandi vegna þess
hve líkur á mongólítagervi hafa
aukist. Ef legvatnspróf erjákvætt
kjósa margar konur fóstureyð-
ingu. Ýmsar aðrar sambærilegar
aðferðir hafa komið fram, en
engin þeirra hefur tekið legst-
ungu fram um áreiðanleika.
Sú staðreynd hefur lengi verið
mönnum Ijós að fingraför
mongólíta hafa sérkennilegar
hvirfingar eða hringmynstur í
fingra- og lófafari. Einhverjum
kom til hugar að leita tengsla milli
mynsturs í lófum og á fingrum
mongólíta annars vegar og for-
eldra þeirra hins vegar. Erfða-
fræðingar við Yeshivaháskólann
í New York komust að því 1980
að á höndum 12% mæðra og
nokkru færri feðra, sem áttu
mongólíta, leyndust viss eink-
enni í lófum sem svipaði til
mongólítagervis. Foreldrarnir
voru þó að öllu (öðru) leyti heil-
brigðir. Lófalesturssérfræðingar
við rannsóknastofnun í Hamborg
í V-Þýskalandi hafa uppgötvað
enn nánari fylgni milli þessara
þátta. Foreldrar sem voru yngri
en 35 ára, og áttu mongólíta,
voru rannsakaðirog þá kom í Ijós
að um 40% þeirra höfðu í lófafari
sínu viss mongólítasérkenni.
Væru foreldrarnir yngri en þrítug-
ir hafði um helmingur þeirra eink-
ennin.
Tölvísir menn reikna það út frá
þessum niðurstöðum að móðir,
sem er þrítug og hefur þessi
mongólítaeinkenni í lófafari sínu,
er tvöfalt líklegri til að eignast
mongólíta en sú sem er án
þeirra.
Aðrir gallar
Auk mongólítagervis má spá fyrir
um aðra erfðagalla, eins og áður
var getið um. Einn þeirra er sérk-
ennilegur dvergvöxtur sem staf-
ar af því að annan kynlitninginn
vantar og aðeins einn X-litningur
er í hverri líkamsfrumu (turners-
heileinkenni). Eitt af hverjum
3500 lifandi fæddum stúlkubörn-
um er þessu marki brennt.
(Byggt á Newsweek)
Feðrajóðsótt
Margt er skrýtið í kýrhausnum.
Meðal þjóða sem við kjósum
að nefna frumstæðar er til siður
sem mætti kalla kúvaða (úr
frönsku couvade, að klekjast)
eða feðrajóðsótt. Hann tengist
barnsfæðingunni og felst í því
að nokkurs konar hlutverka-
skipti verða milli foreldra, þó án
þess að móðirin fái vikist undan
kalli náttúrunnar. í annars
ágætri bók, Ensk-íslenskri
orðabók frá Erni & Örlygi, er
siðnum svo lýst að „barnsfaðir
tekur virkan þátt í fæðingunni,
m.a. með því að leggjast í rúm-
ið og hafa á ýmsan hátt hægt
um sig“. Enn segir að „móðirin
er hins vegar óbundin af þess-
um sið“ og má samkvæmt því
láta öllum illum látum.
Kúvaði er viðhafður meðal
þjóða í ýmsum heimshlutum og
oftast er um það að ræða að
hinn verðandi faðir leggst á
sæng þegar konan fær jóðsótt
og líkir sem mest hann má eftir
þrautum og átökum fæðingar-
innar. Ætla má að venjan hafi
komist á vegna þess að feðurn-
ir telji sig afskipta í þessum
mikla atburði sem fæðing er.
Með þessu móti öðlist faðirinn
verðugt hlutverk og jafnframt er
sumpart gegnum töfra unnið
að því að lina þjáningar móður-
innar og vernda barnið fyrir ill-
um öflum, faðirinn má t.d.
einskis neyta sem getur orðið
barninu til skaða. Þessi sið-
venja hefur viðgengist allt fram
á þessa öld, t.d. meðal Baska,
ýmissa Asíuþjóða og þó eink-
um indíána í Suður-Ameríku.
Hjá þeim þjóðflokkum sem
lengst ganga í kúvaða rís móð-
irin á fætur að fæðingu lokinni
og tekur til við að stumra yfir
hinum þjáða föður!
64