Frjáls verslun - 01.09.2007, Blaðsíða 51

F R J Á L S V E R S L U N • 9 . T B L . 2 0 0 7 51
Þessi dæmi skýra væntanlega af hverju háir vextir virka takmarkað
á Íslandi til að ráðast á eftirspurnarbrautina. En við getum litið á
aðra braut, gengisbrautina, og áhrif hárra vaxta á hana. Ef gengið er
sterkt þá dregur úr verðbólgunni vegna þess að einn þriðji af neyslu
Íslendinga eru innfluttar vörur og verðbólgan er mæld samkvæmt
vísitölu neysluverðs. Þetta er jafnframt ólíkt því sem þekkist í stærri
hagkerfum sem eru meira sjálfum sér næg.
Undanfarin fimm ár eða svo hefur áhættuálag á vexti erlendis verið
að lækka meðan vextir á Íslandi hafa hækkað og þá orðið mjög háir
miðað við útlönd. Við þetta bætist að á sama tíma hefur verið mikið
framboð af erlendu áhættufé sem fjárfestar hafa viljað koma í góða
ávöxtun.
Þegar árið 2001 mátti greina að erlent áhættufé leitaði í íslensk
hávaxtabréf og nú er þetta mjög greinilegt með tíðri útgáfu
svokallaðra jöklabréfa. Innflæði af erlendu áhættufé heldur genginu
þar með sterku. Ef allt væri með felldu ætti gengið að veikjast árlega
nokkurn veginn um það sama og verðbólgan. Það er því sennilegt að
gengisbrautin hafi verið sterkari en eftirspurnarbrautin undanfarin ár
til að ná takmarki Seðlabankans um lægri verðbólgu.
Þessi hugmynd kom fram í skýrslu árið 2001 á vegum Háskólans
í Reykjavík þar sem ég var annar af tveimur höfundum. Hugmyndin
hefur, eftir því sem ég kemst næst, átt vaxandi fylgi að fagna meðal
íslenskra hagfræðinga. Til dæmis gerði Ragnar Árnason, prófessor við
Háskóla Íslands, þetta að umfjöllunarefni í erindi sem hann hélt á
síðasta ári. Þetta er því orðin nokkuð útbreidd skoðun.
Háir vextir á Íslandi halda genginu sterku með því að draga
að erlent fjármagn. Og sterkt gengi heldur niðri verði á erlendum
neysluvörum. Það má því jafnvel ganga svo
langt að segja að hávaxtastefna Seðlabankans
kyndi undir neysluna. Að minnsta kosti
væru örugglega færri nýir bílar á götunum,
fjármagnaðir með erlendum lánum, ef vextir
á Íslandi væru lægri og gengi krónunnar
veikara.
Niðurstaðan er því að áhrifamáttur
Seðlabankans til að hafa áhrif á verðbólgu í
gegnum stýrivaxtahækkanir og eftirspurnar-
braut er takmarkaður. Það væri því nær að
huga að því að viðmiðunin, 2,5 prósent
verðbólga, sé óraunsætt markmið miðað við aðstæður. Íslendingar
verða líklega að sætta sig við háa verðbólgu á uppgangstímum.
Ísland er lítið hagkerfi og býr við frjálsa fjármagnsflutninga. Það
er því óraunhæft að mínu mati að ætla Seðlabankanum einum að
halda niðri verðbólgu. Við verðum einfaldlega að sætta okkur við
að meginstjórntæki Seðlabankans er takmarkað og ef menn ganga
of langt í því að hækka vexti þá flytja bæði fyrirtæki og einstaklingar
lán sín yfir í erlenda mynt og þar með er varanlega búið að draga
mátt úr þeim stjórntækjum sem stýrivextir geta verið – og það er
vandamál.“
Tímasprengja í erlendu fjárflæði
Ef 2,5 prósenta verðbólga er óraunsætt markmið, hvert væri þá
raunsætt markmið?
„Í heimi þar sem fjármagn flýtur á milli landa eru stýrivextir
lítils seðlabanka takmarkað stjórntæki. Ef
Seðlabankinn gengur hart fram í því að
hækka vexti flæðir inn erlent lánsfjármagn
og lántaka færist úr íslenskum krónum yfir
í erlenda mynt. Þar með er hagkerfið komið
í sjálfheldu hárra vaxta því ef þeir lækka
þá brestur flótti í fjármagnið. Þá lækkar
gengið, fyrirtæki og einstaklingar tapa á
erlendu lántökunni og verðbólga blossar upp
að nýju. Miðað við hvað stjórntækin eru
takmörkuð held ég að við verðum að sætta
okkur við nokkuð hærri verðbólgu á Íslandi á
uppgangstímum heldur en markmiðið segir til um, sérstaklega þegar
ríkisvaldið vill ekki leggjast á sveif með Seðlabankanum við að slá á
þensluna.
Núna þegar vel árar í einkageiranum er greinilegt að ríkið er ekki
tilbúið að sýna neitt aðhald heldur stendur í stórframkvæmdum.
Kannski er það líka óskhyggja miðað við lýðræðislegt fyrirkomulag
að ætlast til að stjórnmálamenn sýni aðhald en eins og er virðist
Seðlabankinn vera óstuddur í að draga úr verðbólgunni sem gerir
markmiðið enn óraunhæfara.“
k á r i s i g u r ð s s o n í l o n d o n
Kári Sigurðsson er sjóðsstjóri hjá Barclays Global Investors í
London og lektor við Háskólann í Reykjavík.
Þrjátíu prósent nýrra
húsnæðislána eru í erlendri
mynt og alls eru átján
prósent húsnæðislána nú í
erlendri mynt. Þessi hópur
er þá líka ósnortinn af hærri
vöxtum í íslenskum krónum.