Frjáls verslun - 01.09.2007, Blaðsíða 52

52 F R J Á L S V E R S L U N • 9 . T B L . 2 0 0 7
Í viðtali við Spegilinn nýlega sagði Davíð Oddsson seðlabankastjóri
að það væri ekki gott að búa við háa vexti til lengdar. Hefur hann
ekki talsvert til síns mál?
„Jú, það er rétt. Allir vilja að fyrirtækin dafni og þau fjárfesta síður ef
þau eiga aðeins kost á lánum með háum vöxtum. En Ísland er ekki
lokað land, fólk og fyrirtæki taka erlend lán til að komast hjá háum
vöxtum á Íslandi þrátt fyrir gengisáhættu.
Gengisáhættan er auðvitað ekki sú sama fyrir alla lántaka. Fyrirtæki
sem eru með starfsemi erlendis eða útflutning finna lítið fyrir henni.
Þeir sem bera áhættu eru lítil fyrirtæki sem starfa bara á Íslandi og svo
einstaklingar sem eru bara með tekjur í íslenskum krónum.
Von þeirra er væntanlega að þó að gengið sveiflist til á lífstíma
lánsins verði kjörin í heild hagstæðari en íslensk lán með háum
vöxtum og verðtryggingu. Þetta styðja alþjóðlegar rannsóknir en
tapið vegna gengisáhættu getur orðið býsna ríflegt á köflum þrátt
fyrir að lánið komi vel út yfir áratug. Tapið getur meira að segja
orðið svo myndarlegt að skuldunauturinn getur neyðst til að greiða
upp lánið áður en að lokagjalddaga kemur ef lánadrottninum finnst
verðgildi tryggingarinnar vera orðið hlutfallslega of lágt.“
Seðlabankastjóri sagði einnig að í ljósi liðins tíma hefði kannski
verið betra að hækka vexti meir og fyrr. Hver er þín skoðun á því?
„Ég er ósammála. Í ljósi reynslunnar held ég að menn hefðu átt að
sætta sig við verðbólguna, átta sig á að verðbólgumarkmiðið er of
lágt og sleppa því að kynda undir hátt gengi með vaxtahækkunum.
Komast þar með hjá því að fá allt þetta erlenda kvika fjárflæði inn í
landið, sleppa því að fæla Íslendinga út í að taka lán í erlendri mynt
og að krónan missi tengingu við efnahagslífið í
landinu.
Vextir sem stjórntæki eru ofmetnir í íslensku
umhverfi því eftirspurnarbrautin er svo veik þar
samanborið við önnur vestræn ríki. Forsendurnar
í kennslubókunum eru einfaldlega ekki til staðar
á Íslandi nema að takmörkuðu leyti.“
Sjálfhelda hárra vaxta
Nú hafa bæði seðlabankastjóri og Árni Mathiesen
fjármálaráðherra sagst sjá skýr merki um að
stýrivaxtahækkanir séu farnar að hafa áhrif.
Davíð nefnir breytingar á yfirfærslum lána, Árni
segir þensluna á fasteigna- og hlutabréfamarkaði
fara minnkandi. Eru þetta ekki dæmi um að
stýrivaxtahækkunin sé að virka?
„Nei, ég held þetta sé frekar dæmi um
aðþrengda erlenda markaði. Íslensku bankarnir
hafa bæði getað fjármagnað sig á ódýran hátt
erlendis og losað útlánaáhættu með því að
selja lánavöndla. Nú hefur hins vegar erlendur
fjármagnskostnaður hækkað og spurn eftir
lánavöndlum næstum horfið. Þá verða bankarnir
að þrýsta á viðskiptavinina til að borga meira
fyrir lánin og minnka sveigjanleika. Það er því einkum alþjóðlega
fjármálaumhverfið og hærri fjármögnunarkostnaður þar sem hefur
þessi áhrif.
Ég held að niðursveiflan á íslenskum hlutabréfum sé fyrst og
fremst vegna þrengri fjármögnunarmöguleika bankanna erlendis
og lækkunar á erlendum hlutabréfa- og eignamörkuðum. Íslensk
hlutafélög eiga erlendar eignir, bæði hlutabréf og skuldabréf, og því
eðlilegt að hlutabréfaverð á Íslandi tengist því sem er að gerast úti í
heimi. Stýrivextir Seðlabankans hafa aðeins takmörkuð áhrif þarna.“
Háir vextir og kvikt fjárflæði eiga þátt í að halda gengi krónunnar
háu. Ef það kemur eitthvað upp í vaxtastefnu Seðlabankans sem
erlendir fjárfestar í jöklabréfunum túlka sem hik eða óskýra
stefnu má leiða að því líkum að erlenda féð streymi strax úr landi,
krónan snarfalli og erlendu lánin hækka. Er það þar með ekki
orðið hagsmunamál að halda vöxtunum háum?
„Það má kannski segja að við séum komin í sjálfheldu hárra
vaxta og það stefnir í að Íslendingar hætti að taka lán í íslenskum
krónum! Við erum hugsanlega þegar komin hálfa leið í þann stað
að gjaldmiðillinn sé orðinn að engu. Á meðan kveljast einstaklingar
og minni fyrirtæki sem hræðast gengisáhættuna og treysta sér ekki
til að taka lán í erlendri mynt. Ég held hins vegar að þessi fyrirtæki
og einstaklingar drífi ekki áfram hagkerfið og því munu þeirra kvalir
ekki endurspeglast í lægri verðbólgu.
Ég er samt enn þeirrar skoðunar að það sé hægt að snúa af
þessari leið og fá fólk til að fjármagna sitt í krónum. Ef núverandi
þróun heldur áfram, erlent skammtímafjármagn streymir inn í leit
að hárri ávöxtun og Íslendingar taka erlend lán,
verður íslenska krónan ekki tengd íslenskum
aðstæðum.
Hugmyndin með sjálfstæðum gjaldmiðli hlýtur
að vera sú að hann endurspegli aðstæður í
íslensku atvinnulífi. Til dæmis ætti gjaldmiðillinn
að veikjast þegar útflutningur er lægri en
innflutningur og þar með hjálpa til að ná jafnvægi
á viðskiptum við útlönd. Þetta hefur ekki gerst á
Íslandi vegna þess að krónan virðist ekki vera í
sambandi við atvinnulífið.“
Það fjarar undan hagstjórnartækjum Seðla-
bankans, fólk hefur stungið stjórnmálaflokkana
af og sótt sér erlend lán og krónan að losna úr
tengslum við íslenskan veruleika. Er þá næsta
skref að taka upp evruna?
„Evran hefur kosti og galla sem er of langt
mál að rekja. Samkvæmt stjórnvöldum er ekki
raunhæft að taka upp evruna án þess að ganga í
Evrópusambandið. Ég ætla ekki að leggja dóm á
hvort það sé rétt en þori að fullyrða að evran er
ekki á næsta leiti og því er brýnt að bregðast við
núverandi aðstæðum.“
k á r i s i g u r ð s s o n í l o n d o n
Kári SigurðSSon:
nám:
1999: BSc í hagfræði
frá Háskóla Íslands.
2002: MSc í fjármálahagfræði frá
London School of Economics.
2007: PhD í fjármálum frá London
Business School.
Starfsferill:
2000: Greiningardeild Norræna
fjárfestingarbankans.
2007: Lektor við Háskólann
í Reykjavík.
2007: Sjóðastýring hjá
Barclays Global Investors.
rannsóknir:
Greinar í Fjármálatíðindum
og Tímariti um viðskipti og
efnahagsmál. Erindi fyrir ársfund
American Finance Association,
Institute of Quantitative
Investment Research, Seðlabanka
Íslands, UK Society of Investment
Professionals og víðar.