Frjáls verslun - 01.10.2008, Síða 30

F R J Á L S V E R S L U N • 1 0 . T B L . 2 0 0 8 31
ríkja jafnvægi sem oft raskast við rekstur banka. Áhætta einstaklinga
lendir á ríkinu,“ segir Henriksen.
„EES-samningurinn auðveldar bönkum að koma upp alþjóðlegum
rekstri og taka áhættu. Þetta notfærðu íslensku bankamennirnir sér en
ekki þeir norsku,“ segir Henriksen. „En EES-samningurinn bannar
ekki stjórnvöldum að grípa inn í og stöðva vöxtinn. Seðlabanki hvers
lands getur meinað bönkunum að vaxa of mikið og neita að ábyrgjast
meira en Seðlabankinn hefur burði til.“
Henriksen vill einnig bera saman ríkisfjármál á Íslandi og í Nor-
egi. Í báðum löndum hafa komið inn auknar tekjur í ríkissjóð síðustu
ár. Á Íslandi í formi skatttekna af fjármálastarfsemi, í Noregi vegna
hás olíuverðs. Fyrstu áhrif þessa eru að erlendar skuldir hverfa en á
Íslandi voru skatttekjurnar notaðar til að auka umsvif ríkisins. Í Nor-
egi hefur bróðurpartur olíupeninganna verið tekinn úr umferð og
lagður í sjóð.
Að þessu leyti einnig hafa Norðmenn verið betur undir það búnir
að mæta kreppunni: Í meira en áratug hefur það verið stefna stjórn-
valda að hagkerfið verði ekki háð óstöðugum tekjum.
varaði við bólunni sumarið 2005
Thore Johnsen, prófessor við Verslunarháskólann í Björgvin, hefur
einnig sýnt atburðunum á Íslandi áhuga og skrifað um íslensku
bankana. Hann hefur þó þá sérstöðu að hafa varað við stöðu íslensku
bankanna meðan allt virtist leika í lyndi.
Það var þegar þáverandi Íslandsbanki – síðar Glitnir – sótti um að
fá að kaupa Kreditbakann og BNbanka í Noregi. Norska fjármálaeft-
irlitið spurði prófessorinn álits og hann taldi stöðu Íslandsbanka, sem
og Kaupþings og Landsbanka Íslands, varhugaverða.
Svar prófessorsins lak til fjölmiðla sumarið 2005 og olli uppnámi.
Höfuðrökin voru að eigið fé íslensku bankana væri ótraust og þeir
óvarðir fyrir áföllum á fjármálamarkaði.
Á þessum tíma var mikið rætt um krosseignatengsl í íslenska
bankakerfinu: Allir áttu í öllum.
Síðar var reynt að greiða úr þessu en eftir sem áður voru bankarnir
nátengdir: Allir skulduðu nú öllum.
Thore benti einnig á að nánast öll félög á hlutabréfamarkaði í
Reykjavík væru í höndum sömu manna, erlendir fjárfestar sýndu
bönkunum ekki áhuga og því væri ólíklegt að þeir gætu sótt sér nýtt
eigið fé ef vandi steðjaði að.
Þess vegna taldi hann að íslensku bankarnir stæðu verr að vígi
þegar sumarið 2005 en álíka stórir bankar í öðrum nálægum löndum.
Hann ráðlagði Fjármálaeftirlitinu norska að mæla gegn sölu á Kred-
itbankanum og BNbank til Íslandsbanka.
spilaborg
Íslensku bankarnir voru þó á þessum tíma ekki orðnir risastórir í
samanburði við íslenskt efnahagslíf. En þeir voru að mati prófessors-
ins þá þegar orðnir of stórir fyrir hlutabréfamarkaðinn í Reykjavík og
vanbúnir til að mæta áföllum.
Og prófessorinn notaði fyrstur mann orðið „spilaborg“ um
íslensku bankana. Þessum rökum var öllum vísað á bug á Íslandi.
Norska fjármálaeftirlitið virtist hins vegar í greinargerð sinni fallast á
rökin en taldi samt hættandi á að Íslandsbanki keypti banka í Nor-
egi.
Síðar hefur komið á daginn að Thore Johnsen hafði á réttu að
standa. Þrír fjórðu verðmæta í Kauphöllinni í Reykjavík þurrkaðist
út þegar bankarnir féllu. Þetta var spilaborg.
Núna hálfu fjórða ári síðar segist Thore Johnsen enn hneykslaður
á að enginn á Íslandi virtist hafa áhuga á að læra af bankabólum sem
áður höfðu komið upp í öðrum löndum, þar á meðal Noregi.
„Öll einkenni dæmigerðrar bankabólu voru augljós öllum sem
vildu sjá þegar árið 2005,“ segir Johnsen. „Ég man að það varð
heilmikill hvellur þegar álit mitt til norska fjármálaeftirlitsins varð
opinbert. Ég var alls ekki einn um að sjá þetta en samt vildi enginn
hlusta og bankarnir héldu áfram að þenjast út á lánsfé.“
norðmenn enn hræddir
En hvað hafa Norðmenn gert öðruvísi en Íslendingar í rekstri sinna
banka síðustu ár?
Hlutfall fjármálaþjónustu af verðamætasköpun
Ísland
Noregur
Heimild: dagens Næringsliv, SSb, Hagstofa Íslands