Tímarit Máls og menningar - 01.05.1944, Page 86

76
TIMARIT MALS OG MENNINGAR
sem hun segir á ytraborðinu, fæst ekki við að leysa neitt vandamál, Itvorki
sálfræðilegt, þjóðfélagslegt né annað, ekki einu sinni neinn örlagahnút;
sízt af öllu gerir hún kröfu til að vera „tákn tímanna". Náttúruljóðræna,
lituð persónulegum endurminningum höfundar, er sterkasti þáttur bókarinn-
ar, án þess hún hafi þó hina grandalausu einlægni til að bera, sem er aðal
einræktaðra átthagabókmennta; — þessa skilgreiningu er gott að hafa í huga
ef maður vill dæma verkið af sanngirni. Eg þykist þess hinsvegar fnllviss, að
ýmsir eigi eftir að rangdæma bókina, einmilt af því þeir leita í henni að
einhverju, sem aldrei stóð til að þar væri að finna. Það er ekki ókostur bók-
arinnar, að hún er hundin þröngu sviði og frásögnin í ætt við ljóðmæli, held-
ur er það aðferð hennar, höfundurinn hefur greinilega einsett sér að gæða
hana þeim einkennum. Ég mundi hinsvegar telja það ókost á bókinni, að
hún er of löng sem ljóðrænt verk, — þó ekki af því hún sé illa gerð, og mað-
ur segi því minna, því betra; heldur af því mér finnst ólíklegt, að fólk hafi
eiru til að lesa svo mikið af ljóðrænum hugleiðingum um efni, sem geymir
svo litla almenna skírskotun. Það er hvorki hið þrönga sögusvið né kappkost-
un höfundar að sneiða hjá viðfangsefnum dæmisögunnar, sem er h'klegt til
að gera mönnum bókina erfiða, heldur skorturinn á sögu. Bókin er rík að
lit, en fátæk að línu. Ljóðræna stílsins hefur hvarvetna yfirhönd yfir inntak-
inu, ef svo mætti segja. Höfundurinn forðast að skapa átök og stígandi.
Raddstyrkur, hraði og hæð er alltaf hið sarna bókina út. Það er ekkert til í
bókinni, sem hefur svip af drama, hvað þá eiginleika þess. Hinsvegar er hók-
in óþrotleg röð af ljóðum í óhundnum stíl, lýsingar hennar á atvikum, per-
sónum, veðurfari og öðrum náttúrufyrirbrigðum minna á myndir, sem hanga
hlið við hlið, skyldar, en þó ekki órjúfanlega háðar hver annarri, ekki óhjá-
kvæmileg afleiðing hver annarrar. Maður getur sleppt úr nokkrum tugmn
hlaðsíðna hvar sem er, án þess að rnissa af samhengi: sveitatelpa elzt upp og
trúlofast, — sagan sjálf er sem sagt ekkert, liturinn allt. Höfundi hættir
ofmjög við að troða marvaðann í orðaflanmi, jafnvel svo, að maður les stund-
um síðu eftir síðu án þess nokkursstaðar örli á frásögn eða söguefni.
Ilöfundur aðhyllist náttúrustefnuna, þó ekki sem raunsæismaður, heldur
ljóðskúld. En hann hefur tilhneigingu, sem er náttúrustefnunni dálítið fjand-
samleg, í þá átt að draga upp afkáralegar og ámáttlegar myndir af persónum
og atvikum, sem stundum raska stíl verksins. Ég skal nefna lýsinguna á Astu
vitlausu sem dæmi. Þegar æðið er á henni, virðist hún fylgjast af fyllstu
skynsemi og nákvæmni með öllu sem gerist, með öðrum orðum æðið er upp-
gerð; hún er ekki einu sinni vitlaus. Það hefur enginn meðaumkvun með
manneskju, sem gerir sér upp æði að nauðsynjalausu, og þannig missir per-
sónan einnig alla þjóðfélagslega skírskotun. llún virðist ekki þjóna öðru
markmiði en vera fáránleg mynd, án orsakasamhands, mitt í bókinni.
Svo vikið sé að stílnum, þá finnst mér hann, eins og ég gaf áður í skyn,
helzti huglægur til að samrýmast kröfum óbundins máls í sögu. A því stigi
sem höfundur stendur nú í meðferð óbundins máls, held ég honum væri