Tímarit Máls og menningar - 01.09.1944, Blaðsíða 23

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
117
Yfirleitt mun það reynslan, að beztu starfskraftarnir sækja ekki
á rannsóknarstofnanir iðnfyrirtækjanna af þeim ástæðum, sem
greindar hafa verið, jafnvel þótt launakjör séu þar að jafnaði mun
betri en við tilsvarandi störf hjá háskólum eða „hreinum“ vísinda-
stofnunum. Þrátt fyrir þetta er ákaflega mikilsverður sá þáttur, sem
fer fram á þessum stöðum.
í þriðja lagi eru svo sérstakar stofnanir, sem vinna að rann-
sóknum rannsóknanna vegna, en stunda þær hvorki sem hjáverk
né í hagsmuna von. Þær eru kostaðar ýmist af sérstökum sjóðum,
ríki eða einstaklingum. Stundum er þeim komið upp vegna tiltek-
inna verkefna, sem bíða lausnar, stundum handa einstökum afburða
vísindamönnum. Þetta fyrirkomulag hefur yfirleitt gefizt ágæt-
lega og á eflaust eftir að ryðja sér meira til rúms. Slíkar stofnanir
eru stundum lauslega tengdar háskóladeild í tilsvarandi grein. Ýms-
ar ágætustu vísindastofnanir heims eru með þessu sniði. Má til
dæmis nefna Rockefeller stofnunina í Bandaríkjunum, Carlsberg
stofnunina í Kaupmannahöfn, The National Institute í Englandi og
Kaiser Wilhelm Institut í Þýzkalandi.
Höfuðkosturinn við þetta fyrirkomulag til samanburðar við há-
skólastofnanir, er að vísindamennirnir geta gefið sig alla að vinnu
sinni og þurfa ekki að sinna kennsluskyldum, sem eru tímafrekar
og verða við endurtekningu andlausar og þreytandi.
Hinar sjálfstæðu stofnanir hafa þá yfirburði yfir stofnanir iðn-
aðarfyrirtækjanna, að starfið er ekki háð duttlungum kaupmennsk-
unnar; stjórnin er í höndum manna, sem ýmist hafa þekkingu og
áhuga á hverri einstakri grein starfsins, eða þekkja þá að öðrum
kosti takmarkanir sínar, með öðrum orðum í höndum manna, sem
sjálfir hafa vísindalega æfingu.
Höfuðatriðið í fyrirkomulagi vísindastarfsemi virðist vera, að
það sé sem umsvifaminnst og að það sé tryggt, að starfsemin verði
ekki fyrir óþarfa skráveifum frá stjórnendum, sem hafa einhverra
annarlegra sjónarmiða að gæta, sem koma í bága við faglega nauð-
syn starfseminnar, hvort sem það eru stundar sjónarmið kaup-
mennskunnar eða stj órnmálanna.
Skilyrði til vísindastarfsemi á íslandi eru að ýmsu leyti nokkuð
frábrugðin því, sem gerist með öðrum þjóðum. Veldur þar mestu