Tímarit Máls og menningar - 01.09.1944, Blaðsíða 46

140
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
kílómetra á sekúndu hverri, og sjálfsagt eru þar milljónir annarra
svo fjarlægar, að vér fáum ekki eygt þær í beztu fjarsjám nútímans.
Héðan af jörð að sjá eru þessar smærri veraldir einna líkastar þoku-
hnoðrum, og því hafa þær verið nefndar stjarnþokur. Þeim er stráð
nokkurn veginn jafndreift um geiminn, að því er virðist, því að þær
sjást eigi fremur í eina stefnu en aðra, þegar himinninn er skoðaður
í sjónauka.
Svo hefur yfirleitt reynzt, að stjarnþokur þessar fjarlægjast oss
með þeim feiknlega hraða, sem að var vikið. Þetta hefur verið skýrt
með því, að rúmið sjálft væri að þenjast út líkt og belgur, sem blás-
inn er upp, en sú tilgáta kemur heim við afstæðiskenninguna. Þó
að slíkrar útþenslu gætti alls ekki innan vetrarbrautar vorrar, gæti
hún vel komið fram, svo að miklu næmi, á hinum órafjarlægu
stjarnþokum, sem eru langt fyrir utan endimörk vetrarbrautarinn-
ar. Reiknað hefur verið að þvermál heimsins ætti að tvöfaldast
á 1400 milljónum ára. Ef svo er, verða þokur þessar horfnar jarð-
arbúum úr augsýn, áður en liðnir eru mjög langir tímar í stjarn-
fræðilegum skilningi.
Hverju líkjast nú þessar stjörnuþokur? Að vísu virðast þær vera
nokkuð með ýmsu móti, en um eina þeirra að minnsta kosti er þó
unnt að öðlast talsvert ítarlega vitneskju, því að vér erum sjálfir
heimamenn ákveðinnar stjörnuþoku, og til hennar teljast allar þær
stjörnur, sem sýnilegar eru berum augum. Megindrættirnir í sköpu-
lagi hennar liggja í augum uppi. Hún er upp byggð úr stjörnum að
mestu leyti, og í laginu hlýtur hún að vera eigi óáþekk vagnhjóli,
því að vetrarbrautin, sem vér sjáum bjarma fyrir á næturhimnin-
um allt umhverfis, er einmitt fyrirbæri svipað því, sem þar ætti að
sjást, ef vér værum staddir innan í slíku stjörnuhjóli og renndum
augum út að hjólboganum.
Nánari rannsóknir hafa nú leitt í ljós, að stjörnuþokurnar flest-
ar, og þar með sú, sem vér teljumst til, eru í laginu svipaðar slíku
hjóli, en þó öllu fremur sporöskjulagaðar en kringlóttar.
Samkvæmt niðurstöðum þessara rannsókna hljótum vér enn frem-
ur að gera oss þá hugmynd um stjörnuþokurnar, að þær séu á ferð
og flugi um geiminn í allar áttir með ógnarhraða og snúist jafnframt
eins og snarkringlur urn öxul sinn.