Tímarit Máls og menningar - 01.09.1944, Blaðsíða 45

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
139
Þessi endanlegi alheimur reynist nú hafa þrennt að geyma: efni,
rúm og tíma.
Allt fram á síðustu áratugi var því trúað, að rúmið og tíminn
væru í eðli sínu hvort öðru óháð, til gæti verið gersamlega tómt
rúm og atburðalaus tími, og tilvist hvors um sig væri jafnframt
óháð öllum efnisveruleika. Nú á dögum er það aftur á móti skoðun
manna, að efni, rúm og tími séu í nánum eðlislengslum sín á milli
og öll af einni ætt, ef svo má að orði komast. Skoðun þessi nefnist
á vísindamáli afstæðiskenningin. Þar segir, að hverri breytingu efn-
isins samsvari ákveðin breyting rúms og tíma innan þess. Rúmið og
tímann hljótum vér því að hugsa oss sem myndhæfan veruleika, en
ekki dauðar og stirðnaðar hugsmíðar.
Þetta myndhæfi (plasticitet l er eiginleiki, sem fullnægir sérstak-
lega vel listhneigð vorri, og má vera, að það sé nokkur skýring á
þeirri staðreynd, að afstæðiskenningin var upp hugsuð af óvenju-
lega listhneigðum vísindamanni. En höfundur hennar er, eins og
flestum er kunnugt, eðlisfræðingurinn Albert Einstein.
Alheimurinn er að vísu endanlegur, en samt er hann takmarka-
laus. Yfirborðsflötur jarðar er líka endanlegur og þó ótakmarkaður.
A jörðinni er hægt að ferðast beint af augum um alla eilífð, því að
aldrei mun flötinn þrjóta. Og svipuðu máli er að gegna um alheims-
víðáttuna. Þó að rúmtak hennar sé að vísu endanlegt, mætti ferðast
eftir henni beina braut um aldur og ævi án þess að komast nokkurn
tíma að útjaðri eða endimörkum.
Efni, rúm og tími eru í nánum eðlistengslum sín á milli. Hverri
breytingu efnisins samsvarar ákveðin breyting rúms og tíma. Og
þar sem efnið í heiminum er sífelldunr breytingum háð, hlýtur sama
máli að gegna um rúmið og tímann. Alheiminn verðum vér að gera
oss í hugarlund svipaðan sihvikandi sambreyskju efnis, rúms og
tíma. Hann mundi vera öllu likari titrandi, tútnandi sápubólu en
storkinni krystallskúlu.
Ef vér vildurn lýsa inntaki þessarar veraldar í fáum dráttum, yrð-
um vér að segja, að það væri mestallt nærri því tómur geimur,
geysimikill að víðáttu, en þó endanlegur. Hins vegar sjáum vér
smærri veraldir, lýsandi eyjar, hér um hil tvær milljónir að tölu,
sem geysast um sviðið með hraða, er nemur nokkrum þúsundum