Tímarit Máls og menningar - 01.09.1944, Blaðsíða 12

KRISTINN E. ANDRÉSSON:
Lýðveldi endurreist á Islandi
Lýðveldi er að nýju stofnað á íslandi. Drottnun erlendra þjóð-
höfðingja yfir Islandi er að fullu úr sögunni. Gamli sáttmáli, Kópa-
vogseiður og aðrir svardagar gefnir erlendum kóngum eru loks
brenndir til ösku. Vér erum aftur heima eftir langa útivist.
Um sama leyti sem vér öðlumst þjóðfrelsi að nýju, hafa báðar
þær þjóðir, er réðu yfir íslandi, glatað frelsi sínu um stund, og þola
harða raun. Konungur annarrar er fangi í landi sínu herteknu, hinn-
ar útlagi frá þjóð sinni undir böðla sljórn. Vér hörmum sárt hlut-
skipti þessara þjóða, jafnframt því sem vér dáum hetjuskap þeirra
og þráum af alhug, að þess verði skammt að bíða, að þær fagni aft-
ur frelsi sínu. Líkt hlutskipti og þær, eiga nú við að búa flestar þjóð-
ir Evrópu, og margar hafa orðið jafnvel enn sárara að reyna. Um
allan heim lifa þjóðir í ánauð, og hafa gert öldum saman, þar á
meðal stærstu þjóðir jarðar eins og Indverjar, eða þær heyja fórn-
frekustu styrjöld íyrir frelsi sínu, eins og Kínverjar, er nú hafa var-
izt innrásarher sjö ár samfleytt. Mikill meirihluti mannkynsins verð-
ur enn, á hinni 20. öld, þrátt fyrir aldagamlar þjóðfrelsiskröfur, að
búa við undirokun erlendra ríkja, fara á mis við frumrétt hverrar
þjóðar: frelsið til að ráða sér sjálf. Vér erum oss alls þessa ljóslega
meðvitandi, er vér, ein alsmæsta þjóð heims, fögnum nýju þjóðfrelsi.
Vér rennum auga yfir sögu vora. Oss hverfur það eigi úr minni,
hve nærri því var komið, að þjóðin dæi út, eða yrði tekin upp, það
er eftir lifði hennar, og flutt úr landi. „Reyndar verður stutt stund,
að standa náir ísland“, eru oss ógleymanleg orð. Oss ógnar, er vér
reynum að skynja þá raun, er þjóðin varð að þola, allsleysið, sult-
inn, horfellinn, hungursjúkdómana, barnadauðann, öld eftir öld.
Vér höfum sannarlega, íslendingar, tekið út vorn hlut fyrir fram í
þjáningum þjóðanna. Vér sem nú lifum undrumst seiglu og hetju-