Tímarit Máls og menningar - 01.11.1945, Síða 27

Á AÐ META SJÁLFSTÆÐI ÍSLANDS TIL PENINGA?
153
því, að aldrei yrði rétti afsalað með vilja, og öll él birtir upp um
síðir.
Frá sjónarmiði eilífðar nær ekki neinni átt að meta sjálfstæði
þjóðar, stórrar né smárrar, 'til peninga. Auðvaldsskeiðið er senn
á enda runnið, þótt menn séu ekki á einu máli um, hvað tekur við
hjá enskumælandi þjóðum. Hinn barnalegi ávani eða stundarnauð-
syn að jafna öllu við tiltekna fémuni hlýtur að leggjast niður að
einhverju leyti. Hvort sem lesendur liafa áttað sig á þeirri breyt-
ingu eða ekki, geta fáeinar mannkynssöguspurningar skýrt fyrir
þeim, hvers virði smáþjóðamenning hefur verið.
Hvað hefði glatazt, ef Persar hefðu sigrað Aþenumenn og aðra
Grikki á Maraþonsvöllum eða 10 árum síðar við Salamis?
Þá hefði aldrei dafnað sú hámenning Grikkja, sem mannkynið
undrast og líkir eftir enn í dag. Blómaöld Aþenu, sem átti ekki meira
fjölmenni frjálsra manna til úrvals 'og afburða en íslendingar hafa
verið, reyndist heiminum verðmætari eftir á en langar aldir í sögu
millj ónaþjóða.
Hve smá hefði endurreisnarmenning síðustu miðalda orðið, ef lítil
borgríki á Italíu hefðu ekki tekið upp menningarforystu álfunnar,
varið sig, mörg hver, fyrir ásælni tiginborinna ágangsmanna á
krossferðatímunum, árætt að nota alþýðumál í latínunnar stað og
fagnað hverri nýjung í viðskiptum, menntum og listum? — Það
tjón hefði Evrópa aldrei fengið bætt.
Hver mundi óska, að Hollendingar hefðu látið spánska veldið
beygja sig á mestu maktardögum þess? Hvað hefði þá orðið úr öld
Rembrandts og þeim drjúga skerf, sem þessi smáþjóð lagði til
heimsmenningarinnar? — Hér um bil ekki neitt.
Hver trúir því, að íslenzkar fornbókmenntir hefðu orðið það,
sem þær eru, ef Uni danski hefði orðið yfirmaður lands í umboði
konungsvaldsins og eftirmenn hans í jarlssæti hefðu haft öll ráð
yfir þjóðinni í alþingis stað, íslenzk sérþróun verið leidd þegar í
stað á lénsveldisbraut miðaldanna? — Enginn.
Hver hefði orðið sérmenning og skáldaafrek Norðmanna á síð-
ari öldum, ef Hansakaupmönnum hefði tekizt að gera landið alger-
lega að þýzkri nýlendu? Mundu þá örfáar milljónir manna þar í
landi hafa reynzt heimsmenningunni eins mikils virði og orðið