Tímarit Máls og menningar - 01.03.1949, Blaðsíða 14

HALLDÓR KILJAN LAXNESS:
„ATLANTSHAFSBANDALAGIГ
Auðvald Evrópu hángir á horriminni í helstu ríkjum sunnan og
vestanverðrar álfunnar svosem Einglandi, Frakklandi, Ítalíu og Þýska-
landi, en er aldauða jafnvel sem leifar í þeim hluta Miðevrópu og Suð-
urevrópu sem mælir á slavneskar túngur, að viðbættum Eystrasalts-
löndum, Úngverjalandi og Rúmeníu. í ýmsum löndum Evrópu, þará-
meðal því ríki álfunnar sem stærst er í landfræðilegum skilníngi og
voldugast stjórnmálalega, Rússlandi, er kapítalismi ekki aðeins al-
dauða, heldur heyrir öll auðvaldsstarfsemi undir almenna refsilög-
gjöf þar í landi. Þær leifar kapítalisma sem enn hjara í Evrópu eru
búnar að missa rót sína í fólkinu og eru í fullgerðri mótsögn við sið-
ferðisvitund aldarinnar, enda svo að þeim þreingt að ekkert getur
leingt andlátsstundir þeirra nema innspýting blóðs frá einokunarauð-
valdi Ameríku; en það boðar í raun og veru að ameríska einokunar-
auðvaldið sé að uppsvelgja jarðneskar leifar kapítalismans í Evrópu.
Eingu að síður er mikill hluti borgarastéttarinnar í Evrópu skilorðs-
bundinn kapítalisma bæði af uppeldi sínu og arfgeinginni menníngu;
en erfðamenníng og hugmyndir innrættar mönnum í uppeldinu missa
furðu fljótt afl sitt ef allur hagfræðilegur grundvöllur þeirra er horf-
inn, gamall hugsunarháttur þjóða getur liðið undir lok í einni kyn-
slóð ef hann er ekki hagfræðilega grundvallaður. Maðurinn er hagsýn
vera og teingist ósjálfrátt þeim hlutum þar sem hann sér hag sinn, en
missir samband við hlutinn og áhuga fyrir honum ef hann kemst að
raun um að verið hafi um falska forspeglun að ræða. I ýmsum lönd-
um Evrópu þar sem lýðræðisöfl hafa á laungum tíma náð því að milda
kapítalismann, löndum þar sem allfjölmenn borgarastétt hefur á liðn-
um tíma og altframundir síðustu heimsstyrjöld notið góðs í skjóli
kapítalismans, þar eimir vitaskuld leingst eftir af teingslum við þessa