Tímarit Máls og menningar - 01.12.1958, Blaðsíða 53

SJO FURÐUR SLETTUMANNALANDS
kanski ekki það sem mest geingur vfir
mann í Varsjövu. Hitt er enn furðu-
legra að sléttumenn skuli hafa reist
borgina aftur alveg nákvæmlega eins-
og hún var áður. Borgin var dauð og
grafin. En þvílíkt er pólskt þjóðar-
stolt að þeir smíðuðu forn hús staðar-
ins upp með samri tilhögun og útliti
og áður var ásamt öllum þeim göllum
og missmíðum sem í augum nútíma-
manna hljóta að vera á húsakynnum
fyrri kynslóða; en nokkur hluti stað-
arins var frá öndverðri nítjándu öld
og mart frá átjándu öld eða eldra.
Maður skyldi halda að pólverjar
hefðu sætt færi úr því sem komið var
að endurreisa stað sinn í samræmi
við kröfur þeirrar stéttar sem nú ræð-
ur fyrir landi og þess tæknistigs í hí-
býlagerð sem okkar öld sendur á; það
hafa þjóðverjar gert hjá sér með all-
ar borgir sem eytt var fyrir þeim. En
pólverjar segja: við vitum vel að það
er ekki skynsamlegt að smíða upp
aftur heila horg í borgarastíl átjándu
aldar: við höfum gert þetta af tilfinn-
íngasemi. Einsog stendur í biflíunni:
brjótið niður þetta musteri og ég mun
reisa það við aftur á þrem dögum.
Lík þessarar borgar hefur risið upp
og öðlast líf að nýu, að vísu alt ann-
að líf en áður, því sú forn kynslóð
borgara sem þreifst í svona úreltum
húsum er ekki leingur til; hin fornu
torg eru auð á daginn og kaffihúsin
við torgin eru tóm líka, búðirnar fá-
skrúðugar; kvöldlíf í borgaralegri
merkíngu er ekki tíðkað heldur í borg
einsog Varsjövu. Þannig verður Var-
sjava í augum vandalauss aðkomu-
manns fremur rómantísk mynd af
gamalli borg en fulltrúi veruleiks í
húsasmíði; dálítið einsog leiksvið.
Hinsvegar kemst einginn hjá því að
virða hina upprisnu borg fyrir það
sem hún táknar, óbrotlegt þjóðarstolt,
merki sigurviljans; merki þess hæfi-
leiks mannsins að lifa þótt hann deyi
— þó ekki væri nema til að geta sagt
við þjóðverja: „dauði, hvar er brodd-
ur þinn! Hér stöndum við sléttumenn
jafnkeikir og áður.“ Einstök forn stór-
hýsi hafa verið látin mæta afgángi,
en nú er komið að þeim. Mikið fanst
mér undarlegt að sjá hvar sléttumenn
voru teknir til að reisa aftur konúngs-
höllina sína og hallarkirkjuna. Teikn-
íngum þessara byggínga frá sautj-
ándu öld hafði verið forðað úr þjóð-
skjalasöfnum meðan á styrjöldinni
stóð og nú voru menn komnir aftur á
staðinn og farnir að leggja stein við
stein eftir þeim.
Ég skil að kleppsmenn og stráka-
lýður einsog þýska ríkisstjórnin fyrri
var telji ekki eftir sér erfiði við að
fremja húlíganisma, svo sem brjóta
niður kóngshöllina í Varsjövu og
hallarkirkjuna og þvíumlíkt. En hin
virðulega fjölskylda þessara óvita,
hvernig hugsar hún? Satt er það,
þjóðverjar hafa átt Johann Sebastian
Bach, og það eitt segir meira en alt
lof sem borið verður með réttu eða
227