Tímarit Máls og menningar - 01.12.1958, Síða 72

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
sé óréttlæti, þá kemur á daginn að
þetta er allt ágætis fólk, með örfáum
undantekningum eins og skálkinum
Komarovskij, fólk með næmar tilfinn-
ingar, fólk sem vinnur góðverk, þjáist
og lætur sig dreyma, fólk sem ekki
gæti gert flugu mein.
Allur þessi heimur hins borgara-
lega Rússlands fyrir byltinguna, sem
þér afneitið í orði kveðnu, reynist
þegar allt kemur til alls langt frá því
að vera yður á móti skapi, hann virð-
ist þvert á móti eiga hjarta yðar heilt
og óskipt.. Það sem yður fellur ekki
er bara eitthvert almennt óréttlæti,
arðrán og misrétti sem hvergi kemur
fram í sögunni, allt sem þér sýnið
okkur þar er mjög til fyrirmyndar:
kapítalistarnir leggja sinn skerf til
byltingarinnar og lifa eftir beztu sam-
vizku, menntastéttin býr við fullt and-
legt frelsi og getur fellt sína dóma í
friði fyrir skriffinnskubákni tsar-
stjórnarinnar, fátækar stúlkur finna
ríka menn og óeigingjarna sem gerast
verndarar þeirra og synir handverks-
manna og húsvarða hljóta menntun
án þess að þurfa nokkuð að leggja á
sig.
Yfirleitt lifir það fólk sem þér lýsið
góðu lífi og nýtur fulls réttar, nokkrar
af þessum söguhetjum yðar vilja lifa
enn betra lífi og njóta enn meiri rétt-
ar — það er í rauninni ástæðan til
þess að þeir eru fylgjandi bylting-
unni, og á þetta sérstaklega við um
aðalpersónu skáldsögunnar. Sagan
gefur enga hugmynd um heildar-
ástand lands og þjóðar, og þar er eng-
in grein gerð fyrir því, hvers vegna
bylting varð óhjákvæmileg í Rúss-
landi og hvaða óbærilegar þjáningar
og þjóðfélagslegt óréttlæti knúðu
fólkið til að gera þessa byltingu.
Flestar af persónum sögunnar, og
þær sem höfundurinn leggur mesta
rækt við, lifa í umhverfi þar sem það
er komið upp í vana að skeggræða um
byltingu, en fyrir engri þeirra er bylt-
ingin neitt óhjákvæmilegt. Þessum
persónum þykir gaman að tala um
byltingu á einn eða annan hátt, en
þær geta mæta vel komizt af án henn-
ar, líf þeirra er svo langt frá því að
vera óþolandi, þar er ekki einu sinni
hægt að tala um spillingu. Og aðrar
persónur en þessar eru ekki í sögunni
(ef átt er við persónur sem höfundur
lýsir jafn ýtarlega og af jafn mikilli
samúð).
Að því er viðkemur hinu þjáða
fólki sem höfundur kallar svo og er
utan garðs í sögunni, þá eru viðhorf
höfundar til þessa fólks í fyrsta þriðj-
ungi verksins töluvert óljós og hið
sanna í þessum viðhorfum kemur ekki
í Ijós fyrr en eftir byltinguna, þegar
þetta óþekkta fólk er setzt að völdum.
Fyrsti þriðjungur verksins er fyrst
og fremst saga nokkurra gáfaðra
menntamanna, og snýst mest um
þeirra hugmyndaheim. Einn þessara
gáfumanna, Nikolaj Nikolajevitsj, er
látinn segja í upphafi sögunnar: „011
246