Tímarit Máls og menningar - 01.12.1958, Blaðsíða 136

Umsagnir um bækur
Jón Helgason:
Handritaspjall
Mál og menning. 1958.
T7’ kki verður sagt að það sé vonum fyrr
^ að samin sé bók handa fslendingum
um íslenzk handrít, svo margt sem um þau
hefur verið rætt og ritað. En nú hefur sá
leyst þennan vanda sem færastur er allra
núlifandi manna; og af því að nú er margt
Ijósara sem fyrri mönnum var hulið, þá
merkir það að Jón Helgason er fróðari um
fslenzk handrít en nokkur annar fræðimað-
ur á undan honum, að Árna Magnússyni
undanskildum sem síðastur vissi skil á
þeim skinnbókum er glötuðust eilíflega
1728.
Nú er víðtæk sérþekking að vísu nauð-
synleg undirstaða til að skrifa slíka bók
sem Handritaspjall, en eigi bókin að koma
að fullum notum þarf meira til: hæfileika
til að setja fram þetta margflókna efni svo
að læsilegt sé fróðleiksfúsum almenningi.
Fyrirfram mætti ætla að fróðleikur um sögu
handritanna, sköpun þeirra og ytri gerð,
væri heldur þurrt og tormelt lestrarefni. En
í höndum Jóns Helgasonar verður þetta allt
annað: bráðlifandi frásögn, á köflum há-
dramatisk, ávallt tengd sögu þeirrar þjóðar
sem handritin skráði. Jón kann þann gald-
ur, sem skyggnum mönnum var léttur forð-
um, að láta lesandann horfa undir hönd sér
og sjá eins og í leiftri nokkra þeirra svip-
mynda úr íslenzkri þjóðarsögu sem rísa upp
af dökknuðum blöðum þegar sá les sem ó-
freskur er. Einmitt þess vegna er Handrita-
spjall bók jafnt handa lærðum og leikum;
hún er ekki handbók í handritafræði, en fær
þó fræðimanni fleiri umhugsunarefni en
nokkur slík handbók mundi gera; leikmað-
urinn fær hins vegar meiri og traustari fróð-
leik af henni en áður hefur verið saman
kominn á einni bók um þetta efni, og þessi
fróðleikur er tengdur þjóðarsögunni, hann
er lífrænn og lifandi. Sá sem lesið hefur
þessa bók með athygli er nær því að skilja
hvað íslenzk handrit eru og hvern sess þau
skipa í íslenzkri menningarsögu en þó að
hann kynni utanbókar allan obbann af ís-
lenzkum skrifum um handritamálið, og hef-
ur þar þó margt verið vel sagt.
Handritaspjall er yfirlætislaus titill, en
þó að bókin komi víða við er efnisskipun
hennar allt annað en tilviljunarkennd. Hér
er fyrst rakið hvernig þessi sískrifandi þjóð
hélt áfram „að æxla sér bækur með penna“,
allt frá upphafi ritaldar og fram á þessa
öld; hversu ritmennska hófst og blómgað-
ist fram yfir 1300, en þá tók við öld hinna
stóru skinnbóka, sem í þurfti eitt til tvö
hundruð kálfskinn, „og hefur þurft mikil
fjós til að standa undir þessu, marga hnífa
blóðuga og margar kýr sorgfullar". íslend-
ingar héldu lengur tryggð við skinnið en
flestar þjóðir aðrar; Jón bendir á að sögu-
bækur á pappír verði ekki algengar fyrr en
upp úr 1600, og skinnbækur voru skrifaðar
310