Tímarit Máls og menningar - 01.12.1958, Qupperneq 137

UMSAGNIR UM BÆKUR
langt fram á 17. öld. Enn fremur gerir Jón
grein fyrir helztu aðferðum og hjálpargögn-
um til að greina aldur skinnbóka, og ætla ég
að mörgum megi þykja það forvitnilegt. Þá
er vikið að varðveizlu skinnbóka, háska
þeim sem stafaði af vondum húsakynnum
og slysum svo sem stórbrunum á kirkjum
og klaustrum. Jón færir að því rök hve gíf-
urleg tortíming handritanna hafi verið, þó
að fyrst keyrði um þverbak á siðskipta-
öld og fram á þá næstu. Auk þeirrar eyð-
ingar sem stafaði beint og óbeint af sið-
skiptunum urðu pappírsuppskriftirnar til
þess að áhugi manna á skinnbókum dofn-
aði, svo að hverri þeirri skinnbók var bráð-
ur háski búinn sem skrifuð hafði verið upp
á pappír. Þessum þætti lýkur með því að
sögð er saga 20 merkra skinnbóka frá ýms-
um öldum, og má af henni margan lærdóm
draga um örlög íslenzkra handrita.
Síðan rekur Jón útflutning handritanna
frá Islandi, bæði fyrir og um daga Árna
Magnússonar, svo og handritasöfnun á ís-
landi og erlendis eftir daga hans. Loks er
næsta fróðlegur þáttur um lestur handrita,
erfiðleika á honum og ráð til úrbóta, svo
og um notkun handrita við útgáfur á text-
um. Þar er leikmönnum gefin nokkur inn-
sýn í smiðju útgefanda, og væri vonandi að
sumir létu sér af því skiljast að handrit eru
annað og meira en safngripir, að því fer
býsna fjarri að þau hafi enn verið notuð
sem skyldi, og að fræðileg útgáfa þeirra og
hagnýting krefst mikillar vinnu margra
manna og mikils tilkostnaðar. Að lokum fer
Jón nokkrum orðum um ljósprentanir hand-
rita og þær nýjungar í tækni við lestur og
ljósmyndun sem orðið hafa á síðustu árum;
er sýnt í bókinni dæmi þess hverjum undr-
um útfjólublátt ljós fær áorkað, og er þð
prentmyndin hvergi nærri eins skýr og ljós-
myndin sjálf getur orðið bezt.
Enn er þess ógetið scm er ekki lítill kost-
ur á þessari bók, en það eru myndir þær
úr handritum sem henni fylgja. í bókinni
eru 24 heilsíðumyndir úr handritum (auk
sýnishornsins af Ijósmyndatækninni), og eru
8 þeirra í litum. Myndirnar eru ljósprent-
aðar í vinnustofu þeirri sem ljósprentað
hefur handritaútgáfur Einars Munksgaards
í Kaupmannahöfn, og er prýðilega frá þeim
gengið, nema að litirnir á litmyndunum
eru naumast nógu eðlilegir, en það vill löng-
um brenna við um litmyndir úr íslenzkum
handritum. Það er eins og Ijósmyndatækn-
inni takist ekki enn að ná hinum sérkenni-
lega brúna lit íslenzkra skinnbóka; hann
verður venjulega of rauður.
En allt um það fá íslenzkir lesendur hér
í hendur í fyrsta sinn allmörg og vel gerð
sýnishorn af íslenzkri bókaskrift frá því um
1200 fram á 18. öld. Auk mynda úr nokkr-
um frægustu skinnbókum er hér til dæmis
sýnishom úr elzta frumriti höfundar sem
vitað er að varðveitzt hafi á íslandi: úr
Lögmannsannál eftir sr. Einar Hafliðason.
Enn fremur eru þarna sýnishom af rit-
höndum nokkurra kunnra skrifara og
fræðimanna á síðari öldum: Gríms Skúla-
sonar, Jóns Gissurarsonar, Ketils Jörunds-
sonar, Brynjólfs biskups og Áma Magnús-
sonar. Andspænis hverri mynd em skýring-
ar Jóns, gagnorðar en stórfróðlegar. Það
bregzt ekki að þar er í furðulega fáum orð-
um sagt eitthvað sem skiptir vemlegu máli
og stundum bmgðið upp ljósi sem gefur
sýn langt aftur í aldir.
011 er bókin krydduð snjöllum setningum
og hnyttilegum, stundum fjúka hnútur í
hálfkæringi, t. d. segir í kaflanum um staf-
setningu fornra handrita: „hefðu því 13du
aldar menn getað numið þarfan vísdóm af
skólabömum 20ustu aldar, sem kennt er að
gera mun á að iSrast og að haja iSrazt“, eða
þegar höfundur talar um þá „ráðstöfun for-
laganna að í þeim stað (þ. e. Reykjavík)
skuli jafnan aðhyllzt sú málvenja sem sízt
sé til eftirbreytni“; eða þegar hann fær
311