Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Blaðsíða 80

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
kenni Iofkvæða, haldizt þar lil okkar tíma í því sem venjulega er nefnt „ausl-
rænl skraut“, og er þá bókmenntafyrirbæri er á sér félagslegar rætur, lýst með
þjóðlegum einkennum.
Ymsa þætti í viðhorfi dróttkvæðaskálda til forms og efnis er og að finna í
vestrænum miðaldabókmenntum.
Hliðstæð viðhorfi dróttkvæðaskáldanna til orðsins er sú hagnýting allra
möguleika þess sem M. Hélin minnist á og nefnd er „verbalismi“ miðald-
anna.1 Hann segir að nútímaskáld stefni að því að frelsa orðið frá hlutverkum
þess sem hugtakatákns (ídeogramms), til að gefa því aftur sína upphaflegu
myndauðgi, en að skáld miðaldanna hafi liins vegar reynt að finna öll þau hug-
tök sem orðið felur í sér. Dáleikar á líkingum, það er aðferð sem beitir að
nokkru leyti hugtakatáknum, er fram komin vegna fagurfræðilegrar form-
hneigðar, tilhneigingar til að ofrækta form, til að greina það frá efni og til að
veita því tiltölulegt sjálfstæði.
Það sem kalla mætti „sögustefnu“ miðaldabókmennta, það er sá háttur að
meta raunverulega atburði meira en ímyndaða og leyfa upphugsun aðeins í
formi ómeðvitaðrar fölsunar, það að kunna ekki að greina sögulegan sannleika
frá listrænum, er allt saman einkenni ófullkominnar höfundarsjálfsvitundar.
Listræn upphugsun sem í bókmenntum í frumstæðu formi blandast ævintýra-
legum frásögnum eða uppbyggilegum líkingum, nær smátt og smátt viður-
kenningu sem fullgild höfundaraðferð í ríkjandi tegundum bókmennta.
Afskiptaleysi af efni persónulegs skáldskapar er nauðsynlegt skilyrði fyrir
ofvexti forms og tiltölulegu sjálfstæði þess. Söguleg eða uppbyggileg miðalda-
verk breyttust frá sjónarmiði þeirra tíma ekki að efni eftir því hvort þau voru
í bundnu máli eða óbundnu, heldur var bundna málið aðeins „fegurra“, og
höfundur slíkra verka gat ekki annað verið en formsinni. Þó að síðar væri
óbundnu máli snúið í bundið. þá vegur það mikið í þessu sambandi að á mið-
öhlum skipuðu slík bókmenntaverk miklu meiri heiðurssess og komu fram
sem „æðri bókmenntir“ í ríkari mæli en á síðari tímum.
Ofvexti formsins heyra einnig formbrögð þau er sérstaklega voru dáð í
latneskum miðaldakveðskap. I nokkrum tilvikum voru þau og hin sömu og
dróttkvæðaskáldanna.
Þessar hugleiðingar um dróttkvæði og hlut þeirra í sögu heimsbókmennt-
anna hafa verið frá hreinu sögulegu sjónarmiði. Höfundur hefur ritað ræki-
lega um þetta efni á rússnesku í doktorsritgerð sinni og í fjölda greina. Af
1) M. Hélin: Littératnre d’Occident, Histoire des lettres latines du Moyen áge, Brux-
elles 1943, 72. bls.
70