Tímarit Máls og menningar - 01.12.1962, Page 131

NOKKRAR HUGLEIÐINGAR UM NÝJA TÓNLIST
Jón er að ávarpa, mun sem sé komast að
raun um það, að tiltekið tónverk hans hlýt-
ur eigi aðeins annaðhvort lof eða last, held-
ur lof sumra, en last annarra, og hvernig
skal þá hið unga tónskáld snúast við, ef
lofið skal vera því merki um fánýti verks-
ins, en lastið hinsvegar sönnun um ágæti
þess?
Það fær sem sé alls ekki staðizt, jafnvel
þó að Nietzsche kunni að hafa haldið ein-
hverju slíku íram, að enginn sé bær að
dæma af viti um listaverk nema höfundur
þess sjálfur, en þetta virðist Jón Leifs ein-
mitt gera að sinni skoðun fyrirvaralaust eða
fyrirvaralítið. Hið sanna er vitanlega
það, að dómar um list eru ýmist góðir eða
slæmir, allt eftir listskyni og heiðarleik
þess, sem dæmir, og að góð gagnrýni er
listmenningunni eins nauðsynleg og slæm
er henni óþörf. Það er líka staðreynd, að
til grundvallar listsköpun og listmati liggja
mismunandi hæfileikar, sem geta farið sam-
an, en þurfa ekki að gera það, svo að mjög
vel getur komið fyrir og enda engan veginn
óalgengt, að gagnrýnandi, sem ekki er sjálf-
ur skapandi listamaður, sé dómbærari á til-
tekin listaverk en höfundur þeirra. Fyrir
því getur það aldrei orðið ungum lista-
mönnum hollt, að brýnt sé fyrir þeim að
fyrirlíta alla gagnrýni og telja sjálfa sig
eina dómbæra um gildi afurða sinna. Slíkt
er aðeins til þess fallið, sem sízt skyldi, að
mæla upp í þeim sjálfbirgingsskap.
Nú skal ég að vísu manna fúsastur viður-
kenna, að æðimikið af listdómum vorra
tíma sé „markleysa ein“. Listrýni virðist
einmitt vera í samskonar niðurlægingu á
marga lund og listin sjálf þessa áratugina,
og lægst kemst hún, þar sem hún gerir sér
að verkefni að vegsama einmitt þessa niður-
lægingu sem nokkurs konar gullaldarfyrir-
bæri listmenningarinnar. Af þessum sökum
vil ég gjarna taka undir með Jóni Leifs, er
hann hvetur hina ungu höfunda tónverka
þeirra, sem hér hafa verið gerð að umtals-
efni, til að trúa varlega lofi, er á þessi og
þeirn lík verk þeirra kann að verða hlaðið,
og líta heldur á slíkt lof sem vísbendingu
um það, að núverandi stefna þeirra sé ekki
sem heillavænlegust. Hins vegar myndi ég
vilja ráða þessum tónskáldum til þess að
hlusta gaumgæfilega eftir allri gagnrýni,
því að sé hún rökstudd, heiðarleg og góð-
gjörn, mun hún einmitt geta orðið þeim
hjálp til að komast af refilstigum á réttan
veg.
10. Hugmyndir um ný tónsmíðakerfi
Jón Leifs segir í síðari ræðu sinni, að
Ferruccio Busoni hafi „rannsakað í botn
allar kontrapúnktískar tækniaðferðir tón-
listarinnar" um aldamótin 1900 og komizt
að raun um, „að möguleikunum væri þar
öllum náð og þeir tæmdir".
Hér er nú ekkert smátt fullyrt, og myndi
víst margur kippa sér upp við minni fregn.
Hvað skyldi þá hæft í þessari miður hóf-
legu staðhæfingu eða í hvaða skilningi
myndi Busoni hafa gerzt „frumherji hinnar
nýju tónlistar með hinum óendanlegu fram-
tíðarmöguleikum", eins og Jón kemst að
orði?
Rétt er, að Busoni var með ýmsar bolla-
leggingar um það, að tónsmíðakerfi vort
væri tæmt að nýsköpunarmöguleikum, og
kom meðal annars fram með hugmynd
þriðjungstónastiga og annarra smátóna-
stiga, er lagðir skyldu til grundvallar nýrri
tónsmíðatækni, án þess þó að sýna fram á,
hvernig slíka tónstiga mætti hagnýta til
raunverulegrar listsköpunar. Af orðum
Jóns mætti hins vegar ráða, að Busoni
hefði með einhverskonar vísindarannsókn-
um fært sönnur á það, að hið hefðbundna
tónakerfi þeirra tíma væri þurrausið og
óhæft til frekari tónsköpunar. Ekkert er
fjær sanni, enda kver Busoni um þessi efni
TÍMARIT MÁLS OC MENNINCAR
401
26