Tímarit Máls og menningar - 01.12.1969, Page 56

Tímarit Máls og menningar
leiðandans er jafn gjörólík aðstöðu iðnrekandans og hún er, og — það sem
enn meiru varðar — þegar aðstaða lesandans er alls ekki sambærileg við
aðstöðu annarskonar neytenda almennt? Því að það að kaupa bók er í bezta
falli aðeins fyrsta skrefið í þá átt að „neyta“ hennar; og flestra bóka er
neytt, þ. e. þær eru lesnar, án þess neytandinn hafi keypt þær; lesendumir
hafa fengið þær léðar hjá kunningjum sínum eða úr bókasafninu, ellegar
þegið þær að gjöf. í mínum þankagangi fyrirfinnst ekkert svar við spurn-
ingunni, og svar Adomo skildi ég aldrei fullkomlega. Þess vegna er niður-
staða eigin reynslu allt og sumt, sem ég get til málanna lagt.
Hugleiðingarnar um fjárhagshliðar bókmennta og lista kunna að hafa
vakið undrun og skelfingu þeirra sem skipað höfðu listinni í sess glataðrar
guðstrúar. Ég hafði þó haldið þeir væru flestir dauðir fyrir löngu. En þótt
svo þeir fái að hvíla í verðskulduðum friði, þá er það viðhorf að öll skapandi
framleiðsla eigi sér efnislegan grundvöll hvorki nýtt né byltingarkennt —
néheldur sérlega marxistískt. Marx og Engels höfðu fátt að segja um „list
sem verzlunarvöru“. Á þeim fáu stöðum í verkum þeirra þar sem vikið er að
því efni, eru áhrif auðmagnsins, sem „spilla jafnvel dýrustu verðmætum
mannkyns“, yfirleitt hörmuð — á mjög svipaðan hátt og Timon harmaði
slíkt, hetj an í eftirlætisleikriti þeirra Marx og Engels. Þessi afstaða er næstum
hjartnæm, en hún orkar þó á mig fremur sem rómantík rúin blekkingunni en
sem allsgáð efnishyggja.
Svo ég einbeiti athyglinni að bókmenntum einum og leiði hjá mér önnur
svið listar, þá er ógjörningur að hafa hinar fjárhagslegu hliðar bókmennt-
anna að engu: Hvað sem þær eru nú, þá eru þær einnig meiriháttar mark-
aður og að baki honum stendur iðnaður út um allan heim. Þegar maður
hefur á annað borð gert sér grein fyrir þessu, kemst maður ekki hjá því að
finnast markaðurinn nokkuð torkennilegur, því að lögmál framleiðslu og
eftirspurnar gilda þar ekki á sama hátt og varðandi annan neyzluiðnað.
Svo að talað sé umbúðalaust: Eftirspurn eftir bókum er ærin, beint og
óbeint (sjónvarp, kvikmyndir, dagblöð, tímarit gætu ekki þrifizt án þeirra),
en þó að enginn hörgull sé á framleiðslu — þá er fjarska lítið upp úr þessum
fyrirferðarmikla iðnaði að hafa. Ef einhver sá sem að honum vinnur hefði
lagt kunnáttu sína, gáfur og getu í framleiðslu bíla eða í fasteignasölu,
myndi sá hinn sami nú vera stórum mun stöndugri en hann er.
Ég býst við, að þannig sé þessu farið í öllum löndum, þó að ég sé gagn-
kunnugur þessu aðeins í Vesturþýzkalandi, þar sem nýr milljónamæringur
bætist við í viku hverri (eftir því sem ég les í blöðunum). Ég læt mér ekki
278