Tímarit Máls og menningar - 01.12.1969, Blaðsíða 159

Drög að siðjrœði Grettis sögu
Ásmundur er vitur maður, vinsæll og skilríkur, og þótt hann væri latur í
æsku (eins og Grettir sonur hans síðar), þá hefst hann úr letinni og gerist
búsýslumaður mikill. Auðunn „var gegn maður og góðfengur," góður bóndi,
spakur og þótti hinn gæfasti í byggðalaginu. Slíkir menn eru höfundi mjög
að skapi, en þó er enginn, sem leggur jafnmiklar fómir fram í þágu annarra
og Ásdís á Bjargi. Hún lætur stjórnast af ást. Hún unni Gretti mikið, segir
sagan, og Grettir fer fögrum orðum um móðurástina, er hann segir: „Móðir
er bami bezt.“ Umhyggja hennar fyrir syni sínum kemur þráfaldfega í ljós,
einkum er hann fer að heiman, fyrst eftir sekt sína til þriggja vetra útivistar,
er hún gefur honum sverðið, og síðast er hún lætur yngsta son sinn fylgja
Gretti til Drangeyjar. „Er nú svo 'komið, að ég sé, að tvennum vandræðum
gegnir. Eg þykist eigi Illuga missa mega, en ég veit, að svo mikil atkvæði
eru að um hagi Grettis, að hann verður eitthvað úr að ráða. En þó að mér
þyki mikið fyrir að sjá á bak ykkur báðum, þá vil ég það þó til vinna, ef
Grettir væri þá nær en áður.“ Ásdísi er það sérstaklega mikið í mun, að
lina þjáningar sonar síns, gera honum lífið auðbærara og vinna á móti þeim
ósköpum, sem einvera og myrkfælni leggja honum á herðar. Þótt móður-
ástin sé eitthvert sterkasta aflið í isögunni, þá má ekki gleyma því, að annars
konar ást ræður í síðasta hlutanum: þau Þorsteinn og Spes unnast mikið,
og að endingu sýna þau ást sína á guði með því móti, að þau gerast einsetu-
fólk og bæta svo yfir syndir isínar. Spes skýrir þetta út í anda þeirrar stefnu,
sem Grettis saga er helguð: „Nú þyki mér vel farið hafa og lyktazt okkar
mál. Höfum við nú eigi ógæfu saman eina átt. Kann vera, að heimskir menn
dragi sér til eftirdæma okkra hina fyrri ævi. Skulum við nú gera þá enda-
lykt okkars lífs, að góðum mönnum sé þar eftir líkjanda. Nú skulum við
kaupa að þeim mönnum, sem hagir eru á steinsmíðar, að þeir geri sinn
stein hvoru okkru, og mættum við svo bæta það, sem við höfum brotið við
guð.“ Þannig seljast þau af sjálfsdáðum í útlegð og einveru frá skarkala
heimsins, en útlegð þeirra er af öðrum toga spunnin en einvera Grettis. Þau
áttu sjálf upptökin á „að bæta sína meinbugi.“
í þriðja flokki eru þær persónur, sem eru einkum þolendur og gera lítið
af sér til góðs eða ills. Slíkt eru saklausir menn, sem verða fyrir áleitni
manna af fyrsta flokki, en til þeirra heyra menn á borð við þá Einar og
Eyvind í Hrafnkels sögu, og Þórissyni í Grettis sögu. En skilin á milli annars
og þriðja flokks eru þó engan veginn skýr, enda eru góðmennin venjulegast
fómardýr illfenginna manna.
Flokkaskipting þessi er að sjálfsögðu of einföld, enda hef ég áður varað
381