Tímarit Máls og menningar - 01.12.1969, Blaðsíða 168

Tímarit Máls og menningar
búiff yfir sterkastri tjáningarþörf. Það þarf
ekkd að faxa í neinar grafgötur um þaff,
að margt óhljóðið' hefur gollið viff þær að-
stæSur í tímanna rás, en þau hafa gleymzt
meS næstu kynslóSum, en ekki hlotiS
nafn í sögunni sem listaverk. En aSrir hafa
lyft sér yfÍT hörmungarnar og ljótleikann í
þvílíkum verkum, sem aldrei fyrnast, og
er þó á engan hátt duliS, hvar hræring
listaverksins á upptök sín. Óskar Væld
orti kvæSiS um fangann viS þær aSstæSur,
aS einhverjum hefði þótt ástæða til ó-
hljóða, en raunin varð eitt með stórbrotn-
ari listaverkum heimsbókmenntanna. Og
við getum litið okikur nær. SkáldiS okkar
hann Steinn Steinarr bjó sannarlega ekki
í neitt elskulegum heimi. Hann átti lengi
í endalausu pexi við þennan heim, og
báðir sættu þeir færis að gera hvor öðrum
hvers konar skráveifur. En þó fór svo, að
þeir sættust, og það var fyrir þá sök, að
þeir uppgötvuðu það, að þeir áttu sameigin-
legan óvin, og sá óvinur var sjálft lífið. Er
hægt, að hugsa sér þungbærari reynslu en
þá, að lífið sjálft sé erkióvinur manns? En
Steinn Steinarr var mikill listamaður, og
hann svaraði þessari lífsreynslu sinni ekki
með neinum skræikuim hávaða, heldusr
einni dýntstu IjóSperlunni, sem til er á
íslenzkri tungu: Heimurinn og ég.
I lok þessa spjalls sé ég ástæðu tíl að
taka það fram, að í ritum ungu skáldanna
okkar hef ég séð og notið margra fagurra
setndnga, sem leyna því þó ekki, að þær
eiga rætur sínar í reynslu okkar ömurlegu
og hryllilegu tíma. Þó minna þessar raddir
oft á tíðum á það geigleysi í bamsauga,
sem brugðið hefur stundum fyrir í góðum
kvikmyndum af styTjaldarvettvangi eða
mæður fortíðar og nútíðar á þessu landi
og anniars staðar um víða veröld, sem stað-
ið hafa frammi fyrir öllum sundum lokuð-
mn, en staðið af sér allar hryðjur í bæn
þess þels, sem meir er af toga trausts og
trúnaður til hollvætta en undirgefni við
grimm örlög. I geigleysi bamsins og trú-
artrausti móðurinnar felst hin fullkomna
trygging fyrir framvindu hins dýrlega lífs
hér á jörðinni. MaSur fær ekki séð, að
eftir þessum ljóðlínum sé mikið tekið eða
þeim á loft haldið, enda era þær ekki
hveliar né háværar. — í litlu ljóðabókun-
um, sem hættir við að dmkkna í bóka-
flóðinu ár hvert, er líka að finna skýrar og
hressilegar hugmyndir um ástandið í allri
þess nekt og þær dregnar fnam skörpum
iínum. Mér barst í hendur lítið ljóðakver,
sem kom út í fyrra, en ég hef ekki enn séð
minnzt á í umsögnum gagnrýnenda. Þar
rekst ég meðal annars á þessi orð, lögð í
munn herra þeirra ægilegu örlaga, sem
mannkynið glímdr nú við: Hjó ég af arma /
í ára minna blöð / smíða gerði þóftu / úr
þjóhnöppum / dátt féllu viðbein í stefni /
rifbein í súðir. / Marrar í keipum / ristar-
bein / lærleggur heldur á flaggi / kross-
bein og kúpa / og korriró. Þannig yrkir
ekld annar en sá, sem hefur fundið ógnir
samtíðarinnar leggjast á brjóst sitt af full-
um þunga, en missir ekki stjóm á sér í
tryllingsöskur, heldur skilgreinir myrkra-
öflin köldu blóði brennandi hjairta.
Og nú skal ég í lokin lýsa því yfir, að
ég sé alls ekki, að óskapnaðarbókmennt-
imar, sem mest hefur verið hampað hér
síðustu árin, eigi dýpstu rætur sínar í
persónulegri reynslu höfunda, sem gangan
í gegnum þennan þrenginganna dal hefur
búið þeim. Tónn þeirra er falskur. ÖhljóS
þeirra eru ekki sprottin af þjáningum, sem
þeir sjálfir líða, heldur af þjáningum, sem
þeir vita að þeir ættu að hafa liðið og
þykjast hafa liðið.
En þetta er viðfangsefni sálfræðinga,
og það er ekki ástæða til að efa, að þeir
eiga eftir að taka það föstum tökum, þar
sem beðið verður úrlausna með mikilli
eftirvæntingu. Þá verður um leið tekið til
390