Tímarit Máls og menningar - 01.12.1969, Side 154

Tímarit Máls og menningar
Ekki hafði hann ástríki mikið af Asmundi, föður sínum, en móðir hans unni
honum mikið. Grettir Ásmundarson var fríður maður sýnum, breiðleitur og
skammleitur, rauðliærður og næsta freknóttur, ekki bráðger, meðan hann
var á bamsaldri.“ Lýsing þessi lýtur að Gretti í æsku, en einsætt er, að
hér er verið að gefa lesanda hugmynd um eðli hans um leið. Síðar á þessi
mynd eftir að skýrast, en mannlýsingu í heild öðlumst vér fyrst, er ævi hians
þrýtur, því að fyrr er ekki liægt að meta manninn til fullnaðar en hann er
allur og gerð hefur verið grein fyrir verkum hans. Ferifl Grettis í sögunni
hefst er hann er tíu ára gamall og faðir hans, sem sýnir honum lítið ástríki,
knýr liann til vinnu. Fyrsta starf Grettis er að gæta gæsa á Bjargi, og sú
raunin sýnir brátt, hve vanstilltur Grettir er: „Eigi leið langt, áður honum
þóttu þær heldur bágrækar, en kjúklingar seinfærir. Honum gerði mjög
hermt við þessu, því að hann var lítill skapdeildarmaður.“ I Grettis sögu,
eins og Islendingasögum yfirleitt, er sífellt verið að reyna menn, svo að
brestir þeirra og styrkleiki komi í Ijós, og víðar í Grettis sögu er vikið að
vanstillingu hans. Eftir viðureignina við Glám biður Þorvaldur í Ási hann
að vera spakan. „Gretdr kvað ekki batnað hafa um lyndisbragðið og sagðist
nú miklu verr sdlltur en áður, og allar mótgerðir miklu verri þykja.“ Áður
hafði Hafliði sagt um Gretti, að sér væri sagt hann væri vanstilltur, og
Grettir segir sjálfur við berserkina: „Erum vér litlir skapdeildarmenn hvorir-
tveggju.“ Mest reynir á skapsdllingu Grettis í kirkjunni í Þrándheimi, er
hann á að ganga undir skírslu til að hreinsa sig af þeim áburði, að hann
hafi valdið dauða Þórissona. Þá kemur fram piltur einn og fer að erta
Gretti með ádeilum og skrumskælingu. „Gretti varð skapfátt mjög við þetta,
og gat þá eigi stöðvað sig. Grettir reiddi þá upp hnefann og sló piltinn undir
eyrað, svo að hann lá þegar í óviti, en sumir segja, að hann væri dauður
þá þegar.“ Fyrir bragðið neitar konungur að láta athöfnina fara fram:
„Fyrir sakar þess, að nú óneyttist skírslan fyrir sakar þolleysis þins, þá
muntu þessu máli eigi framar fá af þér hrundið en svo sem nú er orðið,
og hlýtur jafnan illt af athugaleysinu.“ 1 öllum þessum atvikum kemur fram
svo skýrt sem verða má, að Grettir er sekur irm þann höfuðlöst, sem reiði
heitir, og hann verður að gjalda þess, að hann hefur ekki stjórn á skapi
sínu. Einu sinni neitar hann sér þó um þann vafasama munað að láta stjórn-
ast af slíkri hvöt. Það er í Vatnsfirði, er Þorbjörg húsfreyja hefur leyst hann
með því skilyrði, að hann hefni sín elcki á hændunum, sem höfðu tekið hann
höndum og afráðið að svipta hann lífi. „Þá kvaðst hann mest bundizt hafa
að sínu skaplyndi, að hann sló þá eigi, er þeir hældust við hann.“ Síðasta
376