Tímarit Máls og menningar - 01.12.1971, Blaðsíða 86

Tímarit Máls og menningar
„fólkið“ er farið út. Það er furðulegt að hugsa til þess hvílík þröng er á hugs-
anaþingi manna á borð við Tolstoy og Dickens á einverustundum þeirra! A
hinn bóginn er til fólk, sem finnur ekkert annað í einveru heldur en skelfilegt
tóm. Því sárnar það jafnvel, að veitingahúsi Sardi’s í New York skuli vera
lokað á sunnudögum.
Hugsið um þetta næst, þegar þér heyrið, að einhver tiltekinn höfundur sé
„sannur leikhúsmaður“. Má vera, að hann sé aðeins mannblendinn. Einmana-
legt starf gerir kröfur og hann getur ekki fullnægt þeim. Eflaust munið þér
eftir eiturskeyti Shaws: „Þeir, sem geta það, gera það. Þeir, sem geta það
ekki, kenna.“ Þetta þarf aðeins lítilsháttar lagfæringar við til að henta okk-
ur: þeir, sem geta það, skrifa. Þeir, sem geta það ekki, skrifa leikrit.
Og þeir, sem geta ekki skrifað leikrit, skrifa sjónvarpsleikrit. Rithöfundur,
sem getur ekki skrifað er orðinn að stofnun nú á dögum og aflar meira fjár
heldur en sá, sem getur skrifað. Hvers vegna skyldi hann annars eyða svo
miklum tíma í að skrifa ekki?
Viljið þér peninga? Nei, segið ekkert. Það skiptir í rauninni engu máli
hvernig menn svara þessari spurningu. Það er til fátt fólk, sem fé freistar
ekki. Freisting skálda til að yrkja ljóð er yfirsterkari freistingunni til að afla
fjár. Þetta er einfaldara mál fyrir Ijóðskáld heldur en leikskáld. Þau ganga
fátækt á hönd og láta þar við sitja. Leikskáld vita aldrei hvað getur gerzt næst.
í einni svipan geta þau orðið jafn rík þeim ríkustu, en þau geta ekki gengið
að því sem vísu. Ástandið er ekki auðvelt fyrir taugarnar. Þola yðar taug-
ar það? Og ef þér yrðuð ríkur, lifðuð þér þá reynslu af sem listamaður? Ég
geri ekki ráð fyrir því, að yður langaði til að lifa eins og Alý Khan. Ég er að
hugsa um eftirfarandi reynslu, sem er sérstaklega einkennandi fyrir Banda-
ríkin á tuttugustu öld:
Maður er til að mynda fæddur í fátækrahverfi í Brooklyn eða Bronx. Rit-
verk hans er andsvar við því umhverfi. Broadway og Hollywood gera honum
kleift að flytja til Sextugustu götu eystri í New York. Það er aðeins hálftíma
ferð í leigubíl þaðan sem ættingjar hans búa, en í mannlegum skilningi gæti
það alveg eins verið úti í geimnum. Það er ef til vill bara slæm samvizka,
sem býður honum að semja leikrit um það hversu hræðilegir íbúar Sextugustu
götu eystri eru? En þetta er ekki gott leikrit. Ekkert af leikritum hans getur
heitið gott leikrit lengur. Leikhúsfólk er nú farið að „lofsyngja“ allgott leik-
rit eftir yngri mann frá Brooklyn eða Bronx, sem er þegar á leiðinni í leigu-
bíl til Sextugustu götu eystri.
Það sem ég á við er, að ef þér ætlið að verða rithöfundur, þurfið þér að
276