Tímarit Máls og menningar - 01.12.1971, Blaðsíða 90

Tímarit Máls og menningar
henni. Þau hafa öll sem einn maður reynt að tileinka sér leikhókmenntir Forn-
Grikkja, þar sem leikpersónur eru ýmist stærri eða minni heldur en í lífinu
sjálfu, en aldrei meðalstórar. Vegna þess að fornar leikbókmenntir sýna ekki
tilbúna mynd af venjulegu lífi. Þær sýna lífssýn, sem er bæði hetri og verri
en sú venjulega. Lífið er gripið á glæsilegustu og skelfilegustu stundum þess
og við erum því numin á brott frá þeirri hversdagsstundu, sem er að líða og
sendumst með vaxandi hraða á æðra vitundarstig. Við leitum ekki til fornra
sígildra leikbókmennta til að hlusta alltaf á sama hljóð í strokknum. — „Þetta
er alveg það sama, sem Georg frændi er alltaf að segja“, en til að furða okkur
á opinberunum um það, sem okkur hefur ekki áður grunað. Og þó að það sé
löng leið frá timburhúsi Georgs frænda til nornaheiðar Makbeðs, þá gæti
samt timburhús Georgs frænda hýst sígilt verk, ef leikskáldi væri kleift að
sjá hið ókunnuga gegnum hið gamalkunna, frumgerðina að baki gömlu
tuggunum.
Það er ekkert meiriháttar nútímaleikskáld, sem hefur ekki reynt þetta og
það er furðulegt hversu mörg þeirra í leit sinni að sígildu efni og formi,
hafa horfið aftur til fornra leikbókmennta Grikkja. Sú tilraun, sem gerð er
í Sorgarbúningur klæðir Elektru, tekst ekki fullkomlega að því er mér virð-
ist, en takmark tilraunarinnar er skýrt og rétt. Tilraunin er fólgin í því að
varpa fyrir borð óþarfa fylgifiskum natúralismans og komast á réttan klass-
ískan kjöl. Til að skapa klassískt verk um líf Bandaríkjamanna, mótaði
O’Neill forngrískt efni úr leikbókmenntum þeirra. Ég hugsa, að í því tilfelli
hafi gríski farmurinn verið of þungur fyrir skipið og skipið sökk, en þó með
nokkrum glæsibrag, þar sem allir um borð sungu eldri og fegurri söng en
Hærra, minn guð, til þín.
Horft af brúnni eftir Arthur Miller er aftur nýrra verk. Það var til bóta, að
ýmis rammgrísk atriði voru felld niður úr leikritinu. Grískar leikbókmenntir
Ijá Arthur Miller engu að síður innblástur eða réttara sagt þær styðja hann
nokkur skref eftir veginum frá natúralisma til klassísks leikskáldskapar.
Jafnvel hin svonefndu „snilldarverk natúralismans“ reynast vera, þegar
betur er að gáð, fráhvarf frá natúralisma. Tökum t. d. Föðurinn eftir Strind-
berg, leikrit, sem er venjulega talið vera með því bezta, er af þessari list-
stefnu hefur sprottið. Sannleikurinn er sá, að Strindberg hafði verið að
brjóta heilann um Oresteiuna eftir Eskylus og komizt að þeirri niðurstöðu,
að hún sýni baráttuna, sem var háð til að koma á fót feðraveldi innan fjöl-
skyldu. Með Föðurnum var það ætlun hans að sýna upplausn feðraveldis og
þá ógn, sem honum stóð af endurreistu mæðraveldi. Hann leit á Föðurinn sem
280