Tímarit Máls og menningar - 01.12.1971, Blaðsíða 22

Tímarit Máls og menningar
skapast við slíkar aðstæður. Wittfogel hefur lýst takmarkalausri harðstjórn
hinna kínversku fjölskylduœttfeðra (pater familias), sem eru „hálfopinberir
löggæzlumenn innan ættsveitar sinnar.**1 Þegar einkvænið hélt síðar innreið
sína á Vesturlöndum, fór því fjarri, að tilkoma þess horfði aðeins til heilla.
Það átti eftir sem áður langt í land, að jafnræði skapaðist milli kynjanna.
Engels greip vissulega á kýlinu, er hann reit eftirfarandi orð: „Tilkoma ein-
kvænis táknar alls ekki, að söguþróunin hafi náð því marki að sætta karla
og konur, hvað þá að það feli í sér æðsta stig slíkra sátta. Einkvænið leiðir
þvert á móti í ljós undirokun annars kynsins á hinu og boðar stórfelldari
átök milli kynjanna en nokkur dæmi eru til um áður á forsögulegum tíma.“2
En eftir að kristindómurinn breiddist út á Vesturlöndum, tók einkvænið á
sig mjög sérstæða mynd þar um slóðir. Það hélzt nú í hendur við algerari
bælingu kynferðislífsins en dæmi voru til áður. Viðhorf kristindómsins
á þesu sviði, eins og það var túlkað af Páli postula, var kvenþjóðinni ótví-
rætt fjandsamlegt, enda sprottið upp úr jarðvegi gyðingatrúarinnar. Þegar
stundir liðu fram, varð einkvænið meira í orði en á borði, og enda þótt mikið
orð hafi á síðari tímum farið af meinlætasemi manna á tímum lénsskipulags-
ins, tíðkaðist það ósjaldan, að jafnhliða því að einkvænisreglan var í heiðri
höfð, leyfðist í reynd allverulegt fjöllyndi í ástamálum, að minnsta kosti inn-
an yfirstéttarinnar. En það frjálsræði á sviði kynlífsins, sem hér var um að
ræða, var aðeins til marks um yfirdrottnun karlmannsins. í Englandi áttu
afdrifaríkustu umskiptin á þessu sviði sér stað á 16. öld, er hin herskáa hreyf-
ing Kalvínstrúarmanna var að rísa á legg og markaðsbúskapurinn að ryðja
sér til rúms í atvinnulífinu. Um þetta farast Lawrence Stone orð á þessa leið:
„Þó að til annars væri ætlazt opinberlega, var það svo í reynd á fyrri hluta
16. aldar, að brezki aðallinn lifði „fjölkvænislífi11, og margir aðalsmenn létu
sig ekki muna um að búa við margar konur, hverja á eftir annarri, enda þótt
opinbert bann lægi við skilnaði ... En á síðari hluta 16. aldar fór gagnrýni
Kalvinstrúarmanna á hinni siðferðislegu tvöfeldni að hafa sín áhrif á al-
menningsálitið, sem snerist nú öndvert gegn opinberum frillulifnaði.“3 Kapí-
talisminn, og þær kröfur, sem hin rísandi borgarastétt bar fram, mörkuðu
konum nýtt hlutverk, starf eiginkonu og móður. Réttarstaða kvenna batnaði.
Snarpar umræður fóru fram um þjóðfélagsstöðu þeirra. Menn urðu sammála
um að fordæmanlegt væri að berja konu sína. „Karlmaður af borgarastétt er
1 Karl Wittfogel: Orienlal Despotism (1957).
2Fr. Engels: Vppruni fjölskyldunnar ...
3 Lawrence Stone: The Crisis oj Aristocracy (1965).
212