Tímarit Máls og menningar - 01.12.1971, Blaðsíða 10

Tímarit Máls og menningaT
viðhorfi. „Maðurinn sannar sjálfum sér, að hann sé frjáls einstaklingur og
gerandi í umhverfi sínu með því að snúast gegn viðhorfum og vilja annarra.
Það, sem greinir manninn frá dýrunum, er einmitt, að hann skapar og upp-
götvar (ekki að hann æxlast), en hann reynir að losna undan þeirri kvöð,
sem frelsið leggur honum á herðar, með því að öðlast falskan „ódauðleika“
í börnum sínum“. Yfirdrottnun karlmannsins yfir konunni gegnir tvíþættu
hlutverki. Annars vegar heldur hann með þeim hætti í viðjum vitundarlífi
annarrar persónu, sem endurspeglar vitund hans sjálfs, og á hinn bóginn á
konan að ala honum börn, sem hann er örugglega faðir að (óttinn um rang-
feðrun). Um þessar hugmyndir má segja að hér er greinilega talsvert feitt á
stykkinu. En hugmyndirnar eru ótímabundnar með öllu. Það liggur engan
veginn í augum uppi, með hvaða hætti sósíalisminn ætti að geta mildað hina
djúpstæðu þrá alls lifanda eftir því hlutgerða frelsi, sem de Beauvoir álítur,
að sé aðalorsök þess að eignaskipanin er svo rammbundin erfðum, en það er
einmitt erfðafyrirkomulagið, sem er helzta undirrótin að þrælkun kvenna.
Raunar hefur de Beauvoir gagnrýnt þetta viðhorf bókarinnar eftir að hún
kom út, á þeim forsendum, að það bæri keim af hughyggju: „Ef ég væri
núna að semja fyrra bindi bókarinnar, myndu skoðanir mínar mótast í rík-
ari mæli af viðhorfi efnishyggjunnar. Ég myndi reisa hugmyndina um kon-
una sem hinn aðilann og þau maníkeisku rök, sem af því leiðir, á lögmálum
framboðs og eftirspurnar, í stað þess að tala á huglægan hátt og að óathug-
uðu máli um samvizkustríð. Viðhorfsbreyting í þessa átt þarf ekki að leiða
til neinnar breytingar á þeirri röksemdafærslu, sem á eftir kemur.“ En jafn-
hliða því að de Beauvoir beitir huglægri og sálfræðilegri skýringaraðferð,
reynir hún að nálgast vandamálið með tilstyrk hins hefðbundna efnahags-
lega skoðunarmáta. Þetta veldur því, að meðterð hennar á efninu í fyrra
bindi ritsins einkennist sterklega af þróunarhyggju, en í þessu bindi er að
finna eins konar yfirlit yfir liðnar aldir. Þar er gerð grein fyrir því, hvernig
þjóðfélagsstaða kvenna hefur breytzt bæði í tíma og rúmi og aðallega tekið
mið af eignaskipaninni og áhrifum hennar á stöðu kvenna. Til viðbótar þessu
fjallar de Beauvoir um ýmsa efnisþætti, sem telja má sagnfræðilega í ákveðn-
um skilningi — goðsögnina um kvenmynd eilífðarinnar, persónugerðir
kvenna á umliðnum öldum, kvenpersónur úr bókmenntaverkum — en þessi
atriði hafa ekki nein veruleg áhrif á grundvallaratriði í röksemdafærslu
hennar. Þær vonir, sem hún gefur um frelsun konunnar í bókarlok, eru ekki í
neinum tengslum við ákveðin söguleg þróunarferli.
Af framansögðu sést, að þau klassísku rit, sem til eru um þau vandamál,
200