Tímarit Máls og menningar - 01.12.1971, Blaðsíða 92

Tímarit Máls og menningar
af einhverju leyti við menningararfleifð. Og þegar ein menningararfleifð
reynist þeim illa eða þeir velja þann kost að hafna henni, starfa þeir ekki,
hvað sem þeir segja, án menningararfleifðar. Þeir leita til annarrar menn-
ingararfleifðar. Jafnvel listmálarar, sem hafa hafnað allri mannkynssögu
vestrænna þjóða, enda ekki með því að verða „frumlegir“ í þeirri merk-
ingu, sem venjulegir menn leggja í orðið, heldur með því að verða Ný-Afríku-
menn eða eitthvað þess háttar. Að hafna menningararfleifð merkir venjulega
ekkert annað en að hafna yngri menningararfleifð fyrir eldri. í áhugaverðri
leikritun tuttugustu aldar sjáum við, að þótt natúralísk könnun á náinni
fortíð sé illa séð, eru samt allar aðrar leiðir færar. Brecht kynnti sér gull-
aldarhöfunda spænskra bókmennta, leikskáld, sem uppi voru á ríkisstj órnar-
árum Elísabetar 1. og jafnvel leikmenningu Austurlanda. Þetta var líka leit að
því sígilda í leikskáldskap og það var enn einu sinni gríski tónninn, sem var
oftast sleginn. Ég hef minnzt á O’Neill. Mér dettur líka Antígóna og Orfeus
Cocteaus í hug^
Ollu þessu fylgja tæknilegar hreytingar, sem sumum finnst megin máli
skipta. Leikskáld eru ekki lengur að skrifa fyrir leiktjöld, sem eru þrír veggir
og loft og komið fyrir innan við sviðsgáttina. Sviðsgáttir eru enn til, vegna
þess að byggingum er ekki hægt að breyta í einni svipan, en þeim er enginn
gaumur gefinn né sómi sýndur. Þær eru afskrifaðar. Þessi ofangreinda gerð
leiktjalda hefur verið flutt burt af leiksviðinu fyrir fullt og allt. Það sem
nýja kynslóðin krefst er einskonar opins leiksviðs, ef til vill af þeirri gerð,
sem tíðkaðist á dögum Elísabetar 1., eða þá í líkingu við rómverskt hringleik-
hús eða grískan leikvang. Hvort slíkar ytri breytingar skipta megin máli eða
ekki, þá leiða þær samt til annarra breytinga. Önnur lögun og hlutverk slíks
leiksviðs leiðir til gj örólíkra vinnubragða í leiklist og þar með til nýs listmats
og lífsviðhorfs. Tökum aðeins eitt atriði: Athöfn orkar öðruvísi á augu á-
horfenda. í nítjándu aldar sjónleikjum er ætlazt til að áhorfendur kíki gegnum
gat á lítilli hurð inn í uppljómaðan garð eins og Lísa í Undralandi. í tuttug-
ustu aldar sjónleikjum eru leikendur hins vegar leiddir fram fyrir þá. í öðru
tilfellinu eru áhorfendur á gægjum, í hinni eru leikendur að halda sýningu á
sjálfum sér. Með kröfum sínum til nýrrar gerðar leiksviðs, hafa skynugri
nútímaleikskáld líka verið að leita til ldassískra leikbókmennta. Natúralískir
sjónleikir buðu mönnum upp á að kíkja gegnum skráargat inn í stofu hinu
megin við götuna. Klassískir sjónleikir bjóða mönnum upp á leikvang fyrir
ástríður og hugsanir mannvera, sem eru ýmist hafnar yfir meðalmennsku eða
ná henni ekki.
282