Tímarit Máls og menningar - 01.07.1976, Blaðsíða 14

Tímarit Máls og menningar
fullu efnahagslega fyrr en í heimsstyrjöldinni síðari þegar hinn gríðarlegi
framleiðslumáttur þess varð að hafa sig allan við til að vinna í þjónustu
dauðans.
Hver sá sem hefur þó ekki sé nema lítillega kynnt sér sögu hinnar
kapítalísku kreppu, og þá á ég við allar efnahagskreppur sem hafa gosið
upp á lífsferli þessa þjóðfélags, hefur ekki getað komizt hjá að skilja, að
sérhver kreppa er háski sem búinn er valdi þess, ekki aðeins efnahagslega
heldur einnig stjórnmálalega. Sérhver kreppa er hólmgönguáskorun á þetta
kerfi. En engin efnahagskreppa hefur orðið lífshættuleg kapítalismanum
nema ein — heimskreppan mikla. Hún ein hristi svo máttarstoðir kapítal-
ismans, að honum lá við falli af efnahagslegum orsökum. Og engin kreppa
önnur hefur breytt stjórnmálavaldi kapítalismans á alþjóðamælikvarða
eins og hún. Það var kannski barnaleg bjartsýni, en sú kreppukynslóð sem
hafði misst trúna á hið borgaralega þjóðfélag bjóst fastlega við byltingu
verkalýðsins á næsta leiti. En okkur varð ekki að trú okkar né vonum.
Þýzkaland var á þessum árum meginás þess, sem við köllum heimsbylt-
ingu. Þar var fjölmennasti verkalýður álfunnar og skipulagðasmr. Augu
allra byltingarsinna beindust að honum. En á þeirri smndu brást hann
sögulegu ætlunarverki sínu svo hrapallega, að bókstaflega á einni nóttu
stóð hann uppi sem höfuðlaus her, máttvana og framtakslaus andspænis
þeim stigamannaflokki er þýzka yfirstéttin tók á mála og leitaði trausts
og halds hjá. Og maður minntist orða Marx er hann mælti ungur maður:
I Þýzkalandi hefur engin bylting sigrað nema gagnbylting. Nazistastjórn-
in var hið nýja vald er bjargaði máttugasta auðvaldsríki Evrópu frá glöt-
un. En það var dýrasta björgunarafrek sem veraldarsagan kann að herma
frá.
Að lokinni heimsstyrjöldinni síðari varð hið kapítalíska heimskerfi að
vísu fyrir miklum áföllum, en við verðum að minnast þess að áföllin hafa
í rauninni aðeins orðið á útjöðrum hins kapítalíska kerfis á hnettinum.
Kjarnalönd kapítalismans eru ekki aðeins óskert, þau eru nú búin meiri
auði og framleiðslumætti en nokkru sinni fyrr. Því verður ekki neitað, að
kapítalisminn hefur unnið efnahagskraftaverk víða um heim og í valdi
þessa máttar stjórnar hann enn heiminum. Það er sannarlega hættulegt að
vanmeta mátt hans, aðlögunarhæfni hans og vopnkænsku.
Eftir nærri aldarfjórðungs óðavöxt rísa nú hvarvetna veðurboðar nýrr-
ar heimskreppu. Formælendur kapítalismans sjálfs boða þetta sjálfir af
húsþökunum. Kreppukynslóðin gamla er alls ófær að taka þátt í þeim
108