Tímarit Máls og menningar - 01.07.1976, Blaðsíða 49

Shakespeare á meSal vor — Vélin Mikla
böðull. Þarna er það sem Shakcspeare reisir öndverðar hinar miklu and-
stæður, lögmál siðgæðisins og lögmál sögunnar.
Ríkarður þriðji jafnar sér til Machiavellis, og hann er sannur þjóðhöfð-
ingi. Hann er að minnsta kosti þjóðhöfðingi sem hefur lesið Þjóðhöfðingj-
ann. Stjórnmál eru honum hreinir hagsmunir, list, sem hefur völd að tak-
marki. Stjórnmál eru ekki siðræn list fremur en brúarsmíð eða skylminga-
leikur. Mannlegar ástríður og mennirnir sjálfir eru leir sem móta má að
vild. Veröldin öll er heljarstór leirhnaus sem hægt er að hnoða í hendi sér.
Ríkarður þriðji er ekki eingöngu nafnið á einum þeirra konunga sem
gengið hafa upp stigann mikla. Ekki er hann heldur heiti á neinni sér-
stakri konunglegri stöðu, sem Shakespeare lýsir í söguverkum sínum. Rík-
arður þriðji er sjálft hugvit Hinnar Miklu Vélar, vilji hennar og vimnd.
Hér sýnir Shakespeare í fyrsta sinn mannsandlit Vélarinnar Miklu; Ijótt
andlit og skelfilegt með grimmdar-vipru á vör; en hrífandi andlit samt.
VII
Ríkarður þriðji kemur fyrstur þeirra mikils háttar manna, sem Shake-
speare hefur gætt allri sögulegri reynslu sem verða má, í því skyni að lúka
sínum dapurlegu reikningum við raunsannan heim. Þessir reikningar hefj-
ast þar sem Ríkarður mætir Onnu prinsessu. Það er eitt hið stórkostlegasta
leikatriði sem Shakespeare hefur samið, og eitt hið stórkostlegasta sem
nokkurn tíma hefur samið verið.
Anna prinsessa fylgir opinni kistu sem þjónar bera; í kismnni er lík
tengdaföður hennar, Hinriks sjötta. Ríkarður hefur látið myrða hann í
Turni. Hann hafði áður drepið mann hennar, Játvarð, og föður hennar,
jarlinn í Varvík. Var það daginn áður? Fyrir viku, mánuði, ári? Tími
hefur hér enga merkingu; honum er þjappað saman í eina langa nótt,
eina þrúgandi langviku.
Ríkarður stöðvar líkfylgdina. Meðan turnklukkan telur sex mínútur,
sem taka yfir þrjár blaðsíður í Orkinni1, í fjörutíu og þrem leikorðum,
telur hann um fyrir konu þeirri, sem hann hefur með morðum svipt eigin-
manni, föður og tengdaföður, að hún vitji hans í svefnskála af eigin hvömm.
Stanzið, burðarmenn! Látið niður líkið!
1 Fyrsta heildarsafn Shakespeares-leikrita, sem út kom í arkarbroti 1623.
143