Tímarit Máls og menningar - 01.07.1976, Blaðsíða 26

Tímarit Máls og menningar
Þessi mynd sögunnar, sem Shakespeare dregur upp hvað eftir annað,
ásækir oss með vaxandi þunga. Saga lénsvaldsins er eins og mikill stigi.
Upp eftir honum fetar óslitin röð konunga. Hvert stig upp er markað
morðum, slægð, svikum. Með hverju þrepi nálgast hásætið, eða staðan
styrkist.
. . . ég hlýt um þröskuld þann
of þungt fall, nema stíga yfir hann.
(Makbeð, I, 4)
Af hæsta þrepinu er aðeins unnt að steypast út í myrkrið. Það skiptir
um konunga. En allir — góðir og vondir, fræknir og blauðir, einfaldir og
slægir — allir stíga þeir þrepin, sem ávallt eru hin sömu.
Var það svona sem harmleikur sögunnar birtist Shakespeare á fyrsta
skeiði æskuverka hans, sem af léttúð hefur verið kennt við „bjartsýni“?
Eða aðhylltist hann ef til vill algert einveldi? notaði hann blóði drifinn
feril fimmtándu aldar til að ganga fram af áhorfendum, sýna þeim víga-
ferli lénsaðalsins, þá innviða-feyskju Englands, sem þar blasti við honum
sjálfum? Eða var hann að rita um samtíð sína? Kannski er Hamlet ekki
svo ýkja fjarri Ríkarða-\ei\túx.mmm tveimur? Til hvaða reynslu var hann
að höfða? Var hann vandlætari, eða var hann að lýsa þeim heimi, sem
hann þekkti eða sá fram á, án hillinga, án viðbjóðs, en einnig án hneykslun-
ar? Reynum að túlka Ríkarð annan og Ríkarð þriðja svo sem vér bezt
getum.
II
Rekjum fyrst gang hinnar Miklu Vélar, eins og Shakespeare sýnir hana
í leikhúsi sínu. Hersveitir berjast á framsviði. Litla baksviðið hefur breytzt
í málstofu þingdeildar, eða ráðsal konungs. A svölunum birtist konungur-
inn í fylgd biskupa. Lúðrar eru þeyttir; og nú er framsviðið húsagarður
Turnkastala, og þangað eru handteknir prinsar leiddir af varðmönnum.
Innra sviðið er orðið að fangaklefa. Sá sem næsmr skal stíga í hásætið er
andvaka, og kvelst af hugsun um ofbeldi. Nú opnast dyrnar, og inn koma
leigumorðingjar með rýtinga í höndum. Andartaki síðar er framsviðið
Lundúna-stræti um nótt. Hræddir borgarbúar skunda hjá; þeir ræða stjórn-
mál. Enn þjóta lúðrar; hinn nýi konungur lætur sjá sig á svölunum.
Byrjum á afsals-atriðinu mikla í Ríkarði öðrum, því sem fellt var niður
í öllum útgáfum, meðan Elsabet drottning lifði. Það sýndi gang Vélarinn-
ar Miklu of harkalega; andartakið sjálft, þegar valdið skipti um hönd.
120