Tímarit Máls og menningar - 01.07.1977, Side 105

þetta leitt hann til orðalags, sem mér
finnst óeðlilegt og efast um að eigi sér
ræmr í lifandi máli, en hitt er þó marg-
falt oftar að stíllinn auðgast af þekk-
ingu hans á alþýðlegu máli sem bersýni-
lega er geysimikil.
Bygging bókarinnar fylgir í megin-
atriðum tímaröð þótt oft sé vikið aftur
eða fram í tímann til að rekja uppruna
manna eða fylgja þeim eftir til síðari
tíma. Höfundur tekur fram í formála
að hann hafi fellt burt umfjöllun um
ættir foreldra sinna og held ég að það
hafi verið hyggilega ráðið. Slíkt efni
hefði einungis íþyngt bókinni. Raunar
finnst mér einnig álitamál hvort fróð-
leikur úr Oxnadal, þ. á m. Bændatal og
Húsfreyjuvísur, hefði ekki átt að víkja
líka eða dragast eitthvað saman. Raun-
ar er ljóst að þarna er höfundur að
bregða upp myndum úr því umhverfi,
bæði náttúru og menningu, sem mótaði
hann á þessu æviskeiði, en þó hygg ég
að þetta efni hefði farið betur í bókar-
auka aftan við kaflann Veganestið.
Ekki tel ég vafa á því að Fátækt fólk
verði ein af þeim ævisögum íslenskum
sem muni lifa og verða taldar merkar
heimildir, ekki aðeins um sitt sérstaka
efni eða íslenskt mannlíf á sögutíman-
um, heldur um manninn og samfélag
hans.
Bækurnar tvær, sem hér hefur verið
fjallað um, og ólíkur æviferill höfund-
anna virðast að nokkru leyti sanna sögu-
skoðun Tryggva Emilssonar sem rekur
örlög manna til umhverfis þeirra og
ekki síst til efnalegrar aðstöðu. En þær
sýna auðvitað líka að stéttaskipting eða
stéttgreining í íslensku samfélagi í byrj-
un aldarinnar var með sérkennilegum
hætti. Margur hófst þá þegar úr litl-
um efnum og eignaðist völ margra
Umsagnir um bœkur
kosta þótt kalla megi einsdæmi þá
samverkan snilligáfu, skapfestu — og
kannski tilviljunar — sem réði örlög-
um Halldórs Laxness. Hinn hópurinn var
þó víst áreiðanlega nokkuð stór sem
átti fárra kosta völ, hvað sem hæfileik-
um leið, á því herrans vori 1920, þeg-
ar Tryggvi Emilsson kvaddi Gil í Oxna-
dal en Halldór Guðjónsson þá Lars Lars-
son í Trusta og Jón Pálsson frá Hlíð
og tók lestina til Þrándheims yfir
Storlien.
Lesendur bókanna beina nú til höf-
undanna spurningu sem fyrr var hreyft:
hvað næst?
Vésteinn Ólason.
FRUMLEG SKÖPUNARGÁFA1
Það skal í upphafi tekið fram, að sú
frásögn, sem hér fer á eftir, er ekki
„ritdómur“ í eiginlegum skilningi. Til
þess að ritdæma verk sem þetta þarf
mjög yfirgripsmikla þekkingu á efnis-
sviðinu og aðstæður til að kanna þær
heimildir, sem höfundur hefur notað,
svo og aðrar, sem til greina gætu komið.
Hvorugu er til að dreifa hjá undirrit-
uðum. Því verður að láta „umsögn“
nægja með ívafi persónulegra hugleið-
inga.
Rit það, sem hér verður sagt frá, er
tíunda frumsamda bók höfundar (auk
fjögurra útgáfna, sem M.J. hefur ritað
mikið í). Þessi bók er að því leytinu
frábrugðin flestum öðrum ritverkum
1) Matthías Jónasson: Frumleg sköpunar-
gáfa. Vaxtarsproti og aflvaki í þróun
menningarinnar. Reykjavík, Heims-
kringla, 1976, 330 bls.
215