Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Qupperneq 13

Gamlar nýstefnur
til. Hinsvegar er ferill þessarar stefnu eitt nýjasta og kannski augljósasta
dæmi þess hversu villandi og einfeldningsleg oftrú á nýja tækni getur verið,
bæði fyrir þá sem bókmenntir skapa, og hina sem um þær fjalla. Einsog að
halda að ef nýtt loftræstikerfi sé hannað fyrir hús, þá séu gluggarnir orðnir
úreltir.
Enda virkar margt í sögu módernismans einsog hálfgerður absúrdismi
þegar litið er til baka. Þegar þessi bylgja fór að gera vart við sig útí Evrópu
urðu til andstæðar fylkingar manna, einsog aðdáendahópar tveggja fótbolta-
liða í sama smábænum. Upp hófst bardagi, grimmilegt stríð. Andstæðingar
nýstefnunnar einblíndu á 19. öldina, sem átti að hafa svör við öllu. Upplýst-
ir bókmenntamenn sumir, jafnvel menn kunnir að gáfum, létu leynt og ljóst
í það skína að í þessari baráttu gætu ráðist úrslitin um líf og dauða
heimsmenningarinnar. Og þegar þessi djúpa lægð barst uppað ströndum
Islands gerist ekkert minna en það að blóminn af starfandi skáldsagnahöf-
undum af gamla skólanum játar sig sigraðan og leggur niður vopnin; frá sér
pennann. Eða hvernig ber að skilja þá staðreynd að í kringum 1960 hætta
þeir helstu að skrifa skáldsögur, í áratug eða meira? Má þar nefna Olaf
Jóhann Sigurðsson, Elías Mar og jafnvel sjálfan stórmeistarann í Gljúfra-
steini.
Skilyrðislaus uppgjöf skáldsagnahöfunda hér á landi á sér kannski að
einhverju leyti skýringar í því hvernig fór fyrir hagyrðingum á tímum
atómskáldanna, þegar rímarar og stuðlarar urðu í einni svipan hallærisleg og
úrelt þing — einsog torfbæir og ljáir eða skór úr steinbítsroði. (Það er þó
athugandi hvort ekki sé sá munur á þessu tvennu að á meðan formbyltingar-
mennirnir leystu af ljóðinu hlekki og fjötra ævifornra hefða, þá var skáld-
sagan fremur ung listgrein og að auki eitthvert frjálsasta form sagnagerðar
sem beitt hefur verið). Þetta ástand, þessi slagur milli þeirra sem aðhylltust
eldri form og nýrri, getur líka verið til marks um það landlæga viðhorf
rithöfunda að þeirra svæsnustu fjandmenn séu hinir rithöfundarnir; sú
smásálarlega sýn á starfið bendir til þess að viðkomandi líti á sig einsog
langstökkvara þarsem stökkið hefur ekkert gildi í sjálfu sér ef það er ekki
lengra en allra annarra.
Eg þarf ekkert að rekja þessa sögu frekar hér, á daginn kom einsog við
vitum að módernisminn bauð ekki uppá svölun allrar frásagnarþarfar og
með tímanum fór mönnum að þykja þetta allt fremur einhæft: firring og
angist nútímamannsins, rofin og brotin frásögn, sú árátta að láta þá sem sagt
er frá vera nafnlausa, eða í það minnsta skifta reglulega um heiti, eða sá
kækur sögupersóna að vera alltaf að vísa til þess sem þær sögðu á blaðsíðu
sjö. Ekki síst fór þessi einhæfni að þykja klén þegar á daginn kom að sérílagi
vestanhafs (en einnig í Evrópu og víðar) var dánarvottorð hefðbundnu
131