Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Síða 59

íslensk sagnalist — erlendur lœrdómur
ferð. Þvert á móti láta þeir hinar ýmsu sögur eða atburðakeðjur fléttast
hverja inn í aðra, oft með býsna flóknum hætti. Meðal Islendingasagna er
Eyrbyggja saga skýrasta dæmið, enda hafa nútímalesendur og fræðimenn
löngum átt erfitt með að átta sig á samhenginu og fá yfir það fulla yfirsýn.
Samþættingaraðferðin er líka notuð í samsteypuritum eins og Sturlungu eða
konungasögum 14. aldar. Fræðimenn síðari tíma hafa einatt lagt sig í líma að
rekja þættina sundur og birt hvern fyrir sig í útgáfum. Samþætting sundur-
leitra efnisþátta í konungasögum er þó vitaskuld ekki nýjung 14. aldar, eins
og auðveldast er að sannfæra sig um með því að lesa Olafs sögu helga eftir
Snorra Sturluson.
Bent hefur verið á að hin flókna samþætting í Eyrbyggju eigi sér nokkurs
konar hliðstæðu í setningaskipun dróttkvæða, en hins vegar má segja að hún
sé í fullkominni mótsögn við stíl Islendingasagna. Carol Clover telur raunar
að hinn ljósi og einfaldi stíll sagnanna hafi einatt villt um fyrir lesendum
þeirra, og þá ekki síst fræðimönnum, sem hafi fært þennan einfaldleika yfir
á bygginguna, þar sem hann sé alls ekki að finna. Má það rétt vera.
Samþætting með tilheyrandi inngangs- og tengiformúlum var velþekkt
fyrirbæri í þeim latnesku sagnaritum sem Islendingar kynntust á 12. öld.
Carol Clover tekur dæmi af Adam frá Brimum og Theodoricusi, en bendir
einnig á ýmis rit um mælskufræði þar sem beinlínis var mælt með útúrdúr-
um. Sömu einkenni koma mjög skýrt fram nokkru síðar bæði í latínuritum
(Saxo) og víða í frásöguritum á 13. öld. Skýrust eru þessi einkenni í þeim
miklu prósaverkum sem þá voru sett saman eftir söguljóðum af riddurum. I
söguljóðunum var bygging vissulega opin, en höfundar 13. aldar beittu
einmitt samþættingu til að þenja verkin út og draga inn í þau stöðugt meira
efni. En útþensla (amplificatio) var eitt af helstu keppikeflum sagnaritara á
miðöldum.
Fyrir löngu setti Axel Olrik fram þá reglu að í munnlegum frásögnum
færi ekki tvennum sögum fram heldur væri þar ætíð um að ræða einfalda at-
burðarás. Allir sem þekkja til fornsagna munu hins vegar kannast við að þar
er harla algengt að rekast á setningar eins og þessar: „Nú fer tvennum
sögum fram,“ eða „Víkur nú sögunni þangað sem . . .“ Af því dró Olrik þá
ályktun að Islendingasögur væru bókmenntaverk. Svo mikið er víst að
margþættar sögur eru oftast þannig að tvennum eða fleiri sögum fer fram
samtímis. Þá eru skil milli þátta oft mörkuð með setningum á borð við hinar
fyrrnefndu. Einmitt í þessum tengingum koma fram margar formúlur, sem
svo eru nefndar: fastmótuð orðasambönd til nota við tilteknar aðstæður.
Formúlur eru sem kunnugt er einkenni á munnlegum frásagnarstíl, og er þá
freistandi að spyrja hvort þessar séu það ekki líka, en ef svo væri rækist það
á þá kenningu að margþætt frásögn, þar sem margt gerist samtímis, sé sér-
177