Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Page 61

Islensk sagnalist — erlendur Irerdómur
eingöngu ljóðsögur voru þýddar á norrænu. Freistandi sé að gera ráð fyrir
áhrifum en etv. hyggilegra að ganga ekki lengra en svo að skýra líkinguna
þannig að um sé að ræða hliðstæða þróun út frá sömu forsendum. Hins
vegar telur hún ótvírætt að samsteypurit 14. aldar eins og Flateyjarbók, sýni
bein áhrif frá erlendum hliðstæðum í samsteypum riddarasagna.
I bókarlok er vikið frá hinu þrönga formfræðilega sjónarhorni, sem
ríkjandi hefur verið þangað til, og rætt um stöðu sagnanna gagnvart
áheyrendum/lesendum í íslensku miðaldasamfélagi. Ef bygging sagnanna er
meðvitað listbragð eða ávöxtur meðvitaðrar listrænnar viðleitni, verður að
gera ráð fyrir viðtakendum sem hafi kunnað að meta slíka viðleitni. Yfirleitt
er talið að miðaldarit hafi verið lesin upp, oft fyrir allstóran hóp áheyrenda,
svipað og gert var á kvöldvökum síðar, fremur en að þau hafi verið lesin í
einrúmi. Carol Clover gerir ráð fyrir mismunandi áheyrendum Islendinga-
sagna: annars vegar hafi verið almúgafólk sem naut þeirra sem skemmtilegra
og spennandi frásagna af æsilegum atburðum, hins vegar áheyrendur sem
höfðu næga bóklega menntun til að njóta flókinnar byggingar sjálfrar
hennar vegna.
Þótt í MS sé gert ráð fyrir munnlegri sagnaskemmtun á undan sagnaritun-
inni og etv. samtímis henni, eins og flestir hafa raunar gert, er bókin ein
markverðasta tilraun síðari ára til að styrkja grundvöll bókfestukenningar-
innar svo nefndu. Einn af hornsteinum þeirrar kenningar hefur frá upphafi
verið hugmyndin um bókmenntalega þróun allt frá fyrstu sagnaritum 12.
aldar fram til fullþroskaðrar sagnagerðar um miðbik þeirrar 13., ásamt þeirri
hugmynd að erlend bókmenntaleg áhrif hafi gegnt lykilhlutverki. Gildi
verksins takmarkast vitaskuld af því hve bundið það er formi, en þessi
takmörkun hefur jafnframt gefið kost á mjög rækilegri könnun viðfangsefn-
isins.
Röksemdafærsla verksins er vönduð og reist á mikilli þekkingu bæði á
íslenskum bókum og erlendum. Stundum virðist mér þó fullmikið gert úr
hliðstæðum. Þannig sýnist mér að samþætting ólíkra efnisþátta gegni mun
víðtækara hlutverki í prósarómönum frönskum en í íslenskum samsteypu-
ritum á 14. öld. Tengsl þessarar byggingar í frönsku verkunum við hug-
myndalegt inntak þeirra kemur mun skýrar fram í lýsingu Eugene Vinaver á
þessum ritum en í MS.8 Slík tengsl eru hins vegar vandséð í ritum eins og
Flateyjarbók. Þar virðist útþenslustefnan engan veginn hagnýtt til að bera
fram neina dýpri merkingu. Þess vegna hljóta hin beinu áhrif á þessu stigi að
hafa verið mjög yfirborðskennd.
Vissulega er nauðsynlegt að fjalla um Islendingasögur sem hluta af forn-
sagnarituninni í heild, þegar fjallað er um byggingu ekki síður en aðra þætti,
en eins og efnið er hér sett fram virðist mér heldur lítið verða úr sérkennum
179