Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Blaðsíða 66

Tímarit Máls og menningar
til að koma máli fram á þingi eða til að framfylgja dómi. Þetta skýrist hins
vegar í greiningu á einstökum sögum.
Síðasta deildin er lausn. Hana flokkar Byock í þrennt. I fyrsta lagi er um
að ræða sættir sem takast vegna milligöngu. I öðru lagi gat verið um að ræða
beina lausn án milligöngu, annaðhvort án valdbeitingar með sjálfdæmi eða
sem milligöngulaust samkomulag, ellegar þá með ofbeldi þegar um einvígi
eða víg var að ræða. I þriðja lagi er sá kostur að lausn sé hafnað, eins og
þegar annar aðili hafnar gerð eða samkomulagi eða neitar að fallast á samn-
inga. Þetta er ekki það sama og misheppnuð lausn, því að allar tegundir
lausnar geta farið út um þúfur. Formlega skiptir því máli hvort reynt er að
leysa málið, en ekki hvort tókst að komast að samkomulagi né heldur hve
varanleg lausnin varð. Miklu færri eru í rauninni þær lausnir í sögunum, sem
verða varanlegar, en hinar sem kalla á ný átök, nýtt ofbeldi. Þegar endanleg
lausn fæst að lokum er það oft vegna þess að málið hefur smám saman færst
í hendur voldugri aðilja sem semja beint sín á milli, enda verður þá oft til
málamiðlun sem allir aðiljar samþykkja. Oft gerist þetta ekki fyrr en eftir
langa keðju deiluklasa, þar sem ein lausn hefur sáð fræi nýrra átaka, nýs
deilukjarna eða jafnvel margra.
Byock tekur fram að í raun og veru hafi sjálfsagt miklu fleiri deilumálum
lyktað án blóðsúthellinga en með þeim. Það voru þó einkum hin síðar-
nefndu sem þóttu söguleg, þess virði að segja frá þeim. En milliganga og
samkomulag voru sannarlega einnig söguleg, eins og langir kaflar í sögunum
sýna. Samt hefur það væntanlega verið sífelld hætta á mannvígum sem gerði
þau að spennandi söguefni.
Vitaskuld er greining Byocks á deildunum margþættari og blæbrigðarík-
ari en hægt er að láta koma fram í stuttri endursögn, og hann tekur fjölda
dæma máli sínu til stuðnings.
Að lokinni greinargerð fyrir deildum er fjallað í sérstökum kafla um
deiluklasa og um deilukeðjur, myndaðar úr klösum sem röktengsl eru á
milli. I hverjum klasa er yfirleitt alltaf um aðeins ein átök að ræða, og
algengasta tegund klasa er, sem fyrr segir: A —> M —> L, en aðrar gerðir voru
til og sagnamaðurinn notaði margvísleg afbrigði. Hver deiluklasi er eining í
frásögninni, segir Byock, og hann hnykkir enn á því að röð deildanna innan
klasans sé ekki bundin. Sem dæmi um það hvernig nýr klasi tekur við af
öðrum innan sömu keðju nefnir hann að móðgun getur leitt til manndráps
eða sættarrofa og er þá kominn upp nýr klasi sem hefur sem þungamiðju
drápið eða sættarrofin. Einnig getur komið upp röð af klösum sem allir eiga
þá undirrót að einn maður girnist land annars.
Byock telur að samsetning deildanna í klasa og síðar keðjur tengist frem-
ur hefðbundnum félagslegum skilningi á framrás deilumála en listrænum
184