Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Side 69

Islensk sagnalist — erlendur lœrdómur
að vera sérstakar aðstæður í þjóðfélagi og menningu. Um þetta allt vænti ég
að bæði Jesse Byock og Carol Clover gætu orðið mér sammála. Hins vegar
virðist verulegur ágreiningur milli þeirra um það hvert hafi verið form
þeirra munnlegu frásagna sem rithöfundarnir lærðu af, að hve miklu leyti
bóksögur séu beint framhald af munnlegri sagnalist eða hvort hún hafi
aðeins verið hráefni.
Ef ég leyfi mér að taka það úr hvoru riti sem hentar minni kreddu verður
niðurstaðan á þessa leið: Mér virðist Jesse Byock hafa leitt að því traustar
líkur að til hafi verið frásagnir af íslenskum atburðum sem hafi haft frásagn-
argerð allólíka fornaldarsögum, vegna þess að viðfangsefnið var ekki ævin-
týralegt eins og þar heldur félagslegt. (Ég verð þó að skjóta inn í að ég sé
ekki að nauður reki til að hafna þeirri hugmynd að Islendingasögur, amk.
margar, séu um leið hetjusögur; hetjusaga getur verið félagsleg saga ef hún
vex úr samfélagi hetjudýrkunar). Enn sem komið er virðist mér hins vegar
röksemdir hans ekki ná lengra en svo að þær styrki hugmynd um frásagnir
af heilum deilukeðjum, eins og hann skilgreinir það fyrirbæri. Frá þessu er
þó langt skref til að setja jafnaðarmerki milli munnlegrar sögu og skrifaðrar.
Vitaskuld gerir Byock ráð fyrir mun, en mér finnst eðlilegast að skilja bók
hans þannig að hann geri minna úr honum en svo að ég geti orðið honum
sammála, amk. eins og hann túlkar hinar „þéttu“ sögur eins og Njálu. Nú
segir Byock auðvitað hvergi og telur sjálfsagt ekki að hin ritaða Njálssaga sé
alveg eins og hún hefði getað verið í munnlegri geymd. Hins vegar virðist
mér hann gera svo mikið úr byggingarlist sagnamanna á munnlegu skeiði
frásagna að af því megi draga þá ályktun að allt meginefni Njálu hafi getað
verið til í einni munnlegri sögu.
Mér virðist allt benda til að fyrirmyndir að hinu stóra formi, bóksögunni,
og helstu aðferðum við að tengja svo sundurleitt efni, sem flestar Islendinga-
sögur geyma, í eina heild, séu bókmenntalegar. Frumáhrifin eru vafalaust
erlend, en einnig hafa erlend áhrif borist jafnt og þétt. Þetta sýnir Carol
Clover vel fram á í bók sinni. Jafnframt er á hitt að líta að þegar skrefið var
stigið hlutu eldri sögur að hafa áhrif á þær sem yngri voru þannig að hin
bókmenntalega þróun eða þróun rithefðarinnar sem slíkrar hefur að hluta
til verið innlend. Þetta er önnur forsenda þróunarinnar. Hin er sagna-
hefðin.
Bækurnar tvær, sem hér hafa verið teknar til umræðu, sýna að mikil
gróska er í rannsóknum á Islendingasögum. Hvor um sig skilar okkur
drjúgri þekkingu og nýjum skilningi á viðfangsefninu, en ágreiningsefnin
eru nægilega mörg og djúptæk til að vænta megi bæði bóka og ritgerða á
næstu árum þar sem ýmist verði reynt að staðfesta eða kollvarpa niðurstöð-
um þeirra. Það má kalla meginkost á þessum ritum báðum að kenningar
187