Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Page 83

Konan, draumurinn og dátinn
Og alveg eins og Embla hafði varið hernámsliðið vegna þess að brjóst
hennar fann sig knúð til þess þá laumuðust konur yfir til hermanna „án þess
að láta sér til hugar koma að spyrja nokkurt yfirvald um leyfi annað en sitt
'eigið litla hjarta“ (73).
Þegar konur hugsa eru það tíðindi. Þegar Embla liggur í sárum eftir að
hermaður hefur yfirgefið hana
. . . var það þó ekki sjálfur hinn óvænti atburður, sem valdið hafði mestri
umturnun í persónuleika hennar, heldur miklu fremur hin örlagaríka afleið-
ing hans: þessi unga stúlka hafði allt í einu farið að hugsa. (257—258)
Að byrja að hugsa getur sem sagt breytt persónuleika kvenna.
Hugmyndir Jóhannesar og Indriða eru ekkert einsdæmi. Sögur þeirra eru
hér einungis notaðar sem dæmi til að greina ákveðin einkenni sem eru mjög
algeng þegar fjallað er um konur á stríðsárunum. Sérhver kona er sögð vera
eins og allar konur og allar konur eins og þessi eina. Konur eru sagðar hafa
ákveðið eðli sem lýsir sér meðal annars í því að þær gefa eftir, láta tilfinning-
arnar stjórna sér og hugsa ekki. Hámark ánægjunnar er þegar aðrir ráða yfir
þeim, þegar þær eru beittar ofbeldi, þeim nauðgað eða þær herteknar. Þess
vegna fagna þær hernáminu.7
Bréf og skýrsla frá stríbsárunum
Mikil umræða átti sér stað á stríðsárunum sjálfum um samskipti íslenskra
kvenna og erlendra hermanna þar sem er að finna sömu einkenni og ég
greindi frá hér áðan. Einna þekktust eru embættisbréf Vilmundar Jónssonar
landlæknis og skýrsla nefndar sem var skipuð til að kanna þessi mál. Hvort
tveggja er birt í bók Gunnars M. Magnúss., Virkinu í norbriý
Vilmundur Jónsson skrifaði bréfið 11. júlí 1941 til dómsmálaráðuneytis-
ins til þess að vekja athygli á ástandinu, hann sjái ekki betur en ríkisstjórnin
ætli að leiða það hjá sér. Bréfið kom af stað mikilli umræðu og 29. júlí 1941
skipaði dómsmálaráðherra þriggja manna nefnd til að kanna málið og koma
með tillögur um úrlausn.9
Þar sem bréfið og skýrslan áttu sinn þátt í því hvernig síðar var fjallað um
þetta mál, ætla ég nú að greina frá framsetningunni í þeim og reyna að álykta
um hversu áreiðanleg þau eru.
Vilmundur segir í bréfi sínu að „saurlifnaður . . . stundaður í atvinnuskyni
(prostitution)" hafi fyrirfundist á Islandi öfugt við það sem almennt hafi
201