Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Blaðsíða 42

Loftur Guttormsson
Bernskan
í hugarfarssögulegu ljósi
I
Sem viðfangsefni í hugarfarssögu á bernskan sér þegar nokkra sögu. Um
það bil aldarfjórðungur er liðinn síðan Philippe Ariés gaf út það rit sem
síðar hefur orðið víðfrægt, Bernska og fjölskyldulíf í tíð gamla stjórnarfars-
ins (1962). Ritið vakti reyndar ekki teljandi athygli meðal sagnfræðinga fyrr
en röskum áratug síðar; og það birtist ekki á Norðurlandamálum fyrr en
röskum tveim áratugum eftir að það kom út á frummálinu. En á síðustu
árum hefur rit Ariés m. a. orðið kveikja að vaxandi áhuga á að rannsaka
bernsku og kjör barna fyrr á tíð; nú koma árlega út margar bækur og greinar
um efnið í grannlöndum okkar. Þessi áhugi hefur haldist náið í hendur við
þá vaxandi rækt sem lögð hefur verið að undanförnu við fjölskyldusögu.
Það væri fróðlegt að athuga hvers vegna bernskan varð ekki verðugt
viðfangsefni sagnfræðinga fyrr en á okkar dögum. Sjálfsagt eru ástæðurnar
þær sömu og hafa valdið framgangi hugarfarssögu almennt: gildiskreppa
vestrænna tækniþjóðfélaga í kjölfar efnahags- og umhverfiskreppu: menn
hafa misst trú á endalausar framfarir og yfirburði menningar okkar yfir
öðrum menningarheimum. Við þetta má bæta óvissu um stöðu ungs fólks í
náinni framtíð vegna vaxandi atvinnuleysis og hins lága fólksfjölgunarhlut-
falls. Sumir halda því fram að bernskan sé að líða undir lok vegna þess að
nýir miðlar og annars konar félagsmótun en við höfum átt að venjast muni
draga mjög úr muninum á aldursbundinni stöðu fólks. Þannig megi ætla að
skilin milli barna og fullorðinna á tölvuöld minnki til muna frá því sem var í
iðnvæddu samfélagi. (Meyrowitz 1984:19—22) Þar sem afstaðan milli barna
og fullorðinna er óðum að breytast og félagsleg ímynd þeirra er næsta
* Þessi grein er stytt þýðing á samantekt sem höfundur lagði fyrir 19. aðferðafræðiþing
norrænna sagnfræðinga í Násslingen (Svíþjóð) 1985 þar sem fjallað var um hugarfarsbreyt-
ingar. I heilu lagi mun hún birtast í skýrslu ráðstefnunnar.
440