Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Blaðsíða 51

Bernskan í hugarfarslegu Ijósi
Hér er kveðið að þeirri stefnu í mannfræði sem kennd er við táknbundna
greiningu (symbolic analysis) og Clifford Geertz er fremsti talsmaður fyrir.
Markmið hennar er að afhjúpa þá merkingu sem liggur að baki mannlegra
athafna og menningu. Menning er hér skýrð sem
merkingarmynstur er felst í táknum og færist í tímans rás frá kynslóð
til kynslóðar — kerfi arftekinna hugmynda sem eru tjáðar í táknrænni
mynd; með hjálp þeirra tjá menn, viðhalda og þróa þekkingu sína og
viðhorf til lífsins. (Geertz 1973:89)
Geertz leggur ennfremur áherslu á að menning setji mönnum skorður með
því að hún skilgreinir það svigrúm sem menn í tilteknu samfélagi hafa til
athafna. I athöfnum manna, félagslegum samskiptum þeirra, birtast gildi
hlutaðeigandi menningar. Eðlilega gefur Geertz lítið fyrir háfleyga hug-
myndasögu: hugmyndirnar vísa til merkingarbærra athafna sem þarfnast
túlkunar. (Walters 1980:547)
Ef tekið er mið af þessari aðferð, táknbundinni greiningu, nægir ekki að
lýsa hegðun manna, eins og hún birtist fræðimanninum, og tengja hana við
einhvern ákvarðandi þátt. Hann verður að rekja hina menningarbundnu
farvegi hennar í von um að þannig megi sýna fram á félagslegan grunn þeirra
og áhrif. I þessu skyni ríður á, hvort sem um er að ræða lýsingu á
fortíðarfólki eða samtímamönnum í framandi samfélögum, að fræðimaður-
inn fikri sig áfram að sjónarmiði gerendanna, þeirra persóna sem hlut eiga
að máli. (Geertz 1973:9—15)
Þessi aðferðafræðilegu sjónarmið mannfræðingsins koma væntanlega
flestum sagnfræðingum kunnuglega fyrir sjónir. En þau minna á hvers
vegna þeir sem fást við bernsku- og fjölskyldusögu hafa að undanförnu
fengið mikinn áhuga á sjálfsævisögum og viðlíka persónulegum heimildum.
Sjálfsævisögur, bréf og dagbækur eru að mörgu leyti eftirlætisheimildir
hugarfarssagnfræðingsins. Með hjálp þeirra er hugsanlegt að hann geti
komist inn í hugsanagang fortíðarfólks og fundið einstaklingsbundna, per-
sónulega reynslu af almennum, sögulegum ferlum. Heimildagildi sjálfsævi-
sögunnar byggist m. ö. o. á því hve hún er huglæg í eðli sínu. (Loftur
Guttormsson 1983b:149; Vincent 1981:6)
Ljóst er að eðli sjálfsævisagna tengist náið þeim sögulegu aðstæðum sem
leiddu til þess að þær komu fram sem bókmenntagrein. Fólk hefur eflaust
frá upphafi vega sagt frá ævi sinni í sögu, en það var ekki fyrr en með
iðnvæðingu og eflingu alþýðufræðslu sem skilyrði sköpuðust til þess að
alþýðufólk skrifaði endurminningar sínar, annaðhvort til að gefa þær út eða
fyrir sjálft sig. Hér er ekki aðeins átt við að talsverður hluti þess lærði þá að
TMMIV
449