Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Blaðsíða 126

Tímarit Máls og menningar
artorgi og fer þar með fleipur að dómi
Lilla. I togstreitunni milli bræðranna
birtist hugleiðing skáldsins um samband
þess að vinna að almennri velferð, svo
sem í stjórnmálabaráttu, og hins að
starfa að velferð í hinu smáa, t. d. með
því að gæta bróður síns.
Sprengjan og friðarhreyfingin gegna
miklu hlutverki í sögunni. Meðal þess
litríka fólks sem sagan greinir frá eru
friðarsinnar sem á einn eða annan hátt
tengjast Kílóinu — sem á sér hljóm-
plötuverslunina Grammið að fyrir-
mynd. Hlussan Gulla er í þeim klíkum,
einnig skáldið Ljón (sbr. Sjón) og fleiri
góðir. Þetta fólk vill bjarga heiminum
frá gereyðingu og heldur samkomur af
því tilefni. Sögumaður leggur fyrir sitt
leyti meiri áherslu á að lifa bara af per-
sónulega og á fullt í fangi með það. En
honum geðjast vel að hugsjónafólkinu.
Hafliði beinir hugsun lesandans að
gereyðingarógn, að ótta og illsku. Sýn
hans á þessi fyrirbæri er víð og leiðir
hugann ef til vill að tilvistarstefnu og
trú. I samanburði við allar þær sælu
stjörnur sem uppi eru á okkar dögum (ef
marka má blaða- og tímaritaviðtöl) er
Lilli hinn gerbeygði maður, eins konar
jesúgervingur að hætti fávitans hjá Dost-
ojevskij.
Gróteskt raunstei
Beygur er á margan hátt raunsæisleg
saga. I henni er lýst tilteknu plássi,
þ. e. a. s. Reykjavík (og að nokkru leyti
Húsavík), og raunverulegu fólki — næg-
ir í því sambandi að minna á Sjón, Asa í
Gramminu og Bubba Morthens sem
ganga undir svo að segja réttum nöfnum
í sögunni. Það er að vísu undir hælinn
lagt hversu vel þær lýsingar standast
samanburð við fyrirmyndirnar út af
fyrir sig, um það skal ég ekki dæma; en
afstaða höfundar til frásagnarefnisins
veldur því að hægt er að kalla frásögnina
raunsæislega. Hún er semsé raunsæisleg
með því að vísa til manna sem eru til,
holdi klæddir. Hliðstæðu við raunveru-
legar fyrirmyndir er ekki vísað á bug af
höfundi, sem oft tíðkast (klásúlan um að
allar hliðstæður sögunnar við raunveru-
lega atburði séu tilviljun ein), heldur er
þvert á móti vakin athygli á hliðstæð-
unni í káputexta.
I annan stað er sagan raunsæisleg að
því leyti að nokkuð af henni miðar að
því að sýna hvernig ytri kjör og aðstæð-
ur hafa áhrif á persónuleika manna; hér
hef ég Lilla og hinn tákngilda húðsjúk-
dóm hans í huga og svo kannski líka
Gullu hina feitu sem elst upp við af-
brigðilegan föður og líkamsfitu. Lesand-
inn hlýtur að fá samúð með og skilning á
Lilla. Og komast kannski líka nokkru
nær Grammliði og friðarsinnum og jafn-
vel Brynka hinum léttbrenglaða.
Hins vegar er sagan ekki raunsæisleg í
þeim skilningi að stíll hennar sé tak-
markaður við þann stíl sem einkennir
raunsæissögur 19. aldar, og sagan getur
ekki talist heyra undir nýraunsæið sem
gekk hátt á undanförnum áratug. Þótt
hún sé raunsæ útilokar hún ekki fantasí-
una. Sagan er grótesk og má kalla hana
karnivalíska; lesandinn vonar að Fríða
Lillamamma og Brynki nái saman og
svo Lilli og Gulla þótt þau séu nú svona
eins og þau eru, lítilsháttar biluð.
Smekksatriðin
Smíði frásagnarsviðanna tveggja er hug-
vitssamleg og vönduð, en hið sama gildir
ekki um byggingu sögunnar með tilliti
til áhrifagildis eða spennu, því hún er í
stuttum þáttum sem ekki ná að rísa. Ef
524