Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Blaðsíða 118

Timarit Máls og menningar
verða að lýsingu á fjölskyldu hans og
sögu hennar.
I öðrum hluta bókarinnar er fjöl-
skyldunni, Haraldi, Astu, börnum
þeirra fimm og barnabörnum lýst í ný-
ársboði í nútíð sögunnar. Við fáum tvö
endurlit frá bernsku Manna, eitt stutt og
eitt langt. I fjórða hlutanum lýsir hann í
minningabrotum sem koma nú þéttar,
hvernig átökin magnast innan fjölskyld-
unnar, einkum á milli foreldranna og
hann reynir að skýra þetta og skilja hvað
hann man og hvað það þýðir:
Hvernig stendur á því að þetta
hafa orðið umhugsunarefni hjá mér?
Tók ég það inn með móðurmjólk-
inni? Stimplaði ég það inn þar sem ég
lá í vöggu? Smitaðist ég af því þar
sem ég skreið um gólfin?
Helvíti uppgjörs sem aldrei tók
enda. (145)
I síðasta hlutanum verða veikindi
móðurinnar og dauði föðurins til að
dýpka enn frekar myndina af foreldrun-
um og þar með sjálfsuppgjör Guðmund-
ar Andra.
Sagan af hjónabandi Haraldar og Astu
er hversdagsleg saga, saga úr „lífinu
sjálfu", saga af fólki sem er ólíkt í upp-
hafi og verður enn ólíkara í hlutverkum
og veruleika sem setur þau til höfuðs
hvort öðru. Það verða átök, togstreita
sem breytist úr rifrildi í nöldur eftir að
tíminn hefur slakað á spennunni milli
þeirra. En Manni og systkini hans upp-
lifa þetta hjónaband ekki sem hversdags-
legt. Hinar sterku tilfinningar bernsk-
unnar taka við öllu sem gerist og skrá
það í sinni eigin túlkun, stækkað, um-
myndað og óumræðilega mikilvægt. Og
það er mikilvægt.
Öll börnin elska móðurina og taka sér
stöðu með henni gegn föðurnum. Hún
segir börnunum að láta eins og þau sjái
föðurinn ekki þegar hann er fullur — en
faðirinn verður ekki gerður ósýnilegur.
Hann vill ekki vera ósýnilegur. Hann
gerir þvert á móti allt sem hann getur til
að vera sýnilegur, ríkja yfir þeim eins og
harðstjóri. I máttvana heift stingur
Manni einu sinni upp á því að þeir
bræður drepi hann, en Berti stöðvar þá
ráðagerð með efnahagslegum rökum:
„Við værum ekki menn til að framfleyta
fjölskyldunni.“(147)
Guðmundur Andri lýsir hinni bemsku
ást sinni á móðurinni, Ödipusátökunum
með afbrýðisemi og samkeppni við föð-
urinn. Þau átök enda ekki í sátt milli
föðurins og sona hans og það sem leitar
mest á Guðmund Andra er það sem
aldrei var sagt, kannski ekki einu sinni
hugsað. Af hverju var samband föðurins
við börnin svona erfitt? Hvers konar
fyrirmynd var faðirinn sonum sínum?
Hvað gerði hann að því sem hann varð?
Og hver var hann?
Á áttunda áratugnum gekk nýja
kvennahreyfingin skörulega fram í hvers
konar gagnrýni á hefðbundin hlutverk
kynjanna og þrönga bása sem körlum og
konum voru markaðir á öllum sviðum.
Margir ungir karlmenn tóku undir þessa
gagnrýni, nenntu aukin heldur ekki að
standa í því að leika tilfinningasljóa sam-
keppnissjúklinga dag út og dag inn,
vildu ekki láta troða uppá sig fyrir-
myndum heldur vildu þeir setja saman
eigin sjálfsmynd úr þeim gildum sem
þóttu skást. Um þessa leit karlmanna að
samsettari sjálfsmynd hafa verið skrifað-
ar margar bækur síðustu árin. A
Norðurlöndum hafa feðurnir oft farið
svo illa út úr slíkum uppgjörum sonanna
að sumum fannst að hin bókmenntalegu
516