Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Blaðsíða 74

Tímarit Máls og menningar
Gests er fundinn sá grunntónn, sem höfundur þóttist þurfa fyrir framgang
sögunnar.
Til sama bragðs tekur höfundur Harðar sögu og Hólmverja. En draumur
Signýjar, sem á að boða örlög ófædds sonar hennar, verður höfundi til
hindrunar við persónusköpun söguhetjunnar. Þess vegna herðir hann á
draumspánni með hrakspá Signýjar, er hún reiðist yfir brotnu meninu, svo
sennilegt sem það atvik virðist. Við þetta forspjall er höfundur bundinn.
Drengskapur og dirfska, sem auðkenna Hörð í utanför hans og afla honum
þar göfugs kvonfangs, snúast eftir heimkomuna í hroka og úrræðaleysi.
Hálffertugur að aldri verður hann sekur — sem margan mann henti á
söguöld — og sér þá það eitt til úrræða að hrekjast út í eyðisker og lifa á
ránum og þjófnaði. Hér verður greinileg brotalöm í persónusköpun.
Örlagadraumar, sem benda ýmist til gæfuleysis eða hamingju, eru ekki
ýkjamargir í safni mínu. Vel er gerður draumur Glúms um konuna miklu,
sem hann sá koma, gekk til móts við og bauð velkomna í hérað sitt. Glúmur
túlkar þetta draumfyrirbæri sem hamingju sína, enda er það sprottið af
geiglausri skapgerð hans sjálfs.
Vábodadraumar
Langtíðastir í heimildum mínum eru draumar, sem virðast sprottnir af
leyndum ugg við nálægan háska, váboðadraumar eins og ég kýs að nefna þá.
Af þeim 274 draumum sem ég hefi safnað eru váboðadraumar tíðastir, 108
alls. Þeir greinast fremur auðveldlega frá öðrum tegundum drauma. Auð-
kenni þeirra er að dreymandinn þykist sjá bráðan háska ógna sér eða þeim
sem honum eru nákomnir. Þess finnast líka dæmi, að hópgeigur vekur
samkynja draum hjá ótilteknum fjölda einstaklinga, þegar vopnuð átök
flokkadráttarmanna eru í aðsigi eða múgsefjun myndast af öðrum ástæðum.
Váboðadraumar eru oftast auðraktir til þess geðræna ástands, sem þeir
spretta af. En þótt ég komist þannig að orði, er mér vel ljóst að geðfar
dreymandans og hann sjálfur er í flestum tilvikum sköpunarverk sagnritar-
ans. Eflaust hefir menn dreymt á söguöld eins og nú, en fráleitt er að
draumarnir hafi geymzt óraskaðir í hinni upprunalegu draumsögn. I því
ljósi ber að skoða eftirfarandi dæmi.
Eftir Njálsbrennu voru brennumenn mjög uggandi vegna yfirvofandi
hefnda. Þótti því ráðlegast að þeir héldu hópinn og fylgdu Flosa austur.
Sjálfur horfir Flosi með áhyggju til eftirmálanna.
Eina nótt bar svo til að Svínafelli, að Flosi lét illa í svefni. „Mig
dreymdi það,“ segir Flosi „að ég þóttist vera að Lómagnúpi og ganga
472