Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Qupperneq 5

Úr hœnubaus gagnrýnanda
En valt er veraldargengið og kalt er á Fróni.
Aumingja bókmenntafræðingurinn, sem að öllum líkindum byrjaði í fræð-
unum af einskærri ást á bókmenntum, fær lítið annað en skít og skömm í
hattinn fyrir vanmáttugar tilraunir til að segja meiningu sína. Hann er sakaður
um aðild að ýmsum saknæmum félagskap, um að rýna aldrei af gagni í nokk-
urn skapaðan hlut og verstir eru þeir sem mesta hafa menntunina; ef bók-
menntafræðingurinn hefur þraukað í Háskólanum til Cand. mag. prófs er það
ótvírætt sönnunargagn óheilinda hans og montrassaháttar. Er nema von að
greyið verði ráðvillt og hugleiði í alvöru að byrja upp á nýtt, og reyna nú við
viðskiptafræðina eins og pabbi vildi?
Slíkum hugleiðingum er þó yfirleitt vísað á bug og ástæðan er einföld: Þrátt
fyrir margvíslegt mótlæti er hann enn ástfanginn af skáldskapnum, hrifnæmið
enn til staðar og löngunin til að taka þátt í „samræðum" þeim sem bókmennt-
irnar óneitanlega bjóða upp á enn fyrir hendi. (Kannski skýringin sé hversu
stutt hann er kominn á þroskabraut gagnrýnandans; hann hefur ekki farið í
(bókmenntalega) afvötnun ennþá).
Þess vegna fagnar bókmenntafræðingurinn ungi allri umræðu um eðli og
gildi starfs síns og vill jafnvel fá að leggja orð í belg, og þá ekki síst vegna þess
að upp á síðkastið hefur málflutningurinn verið heldur einhliða; einræðuform-
ið frekar ríkt en samræðan.
Samsæri gegn snillingunum
„Tossabandalagið" er nafn sem Einar Már Guðmundsson rithöfundur gefur
stétt íslenskra bókmenntagagnrýnenda. Einar Már flutti þessa ádrepu upphaf-
lega á Bókaþingi á Hótel Sögu síðastliðið haust. A því þingi tóku ýmsir fleiri til
máls í því skyni að deila á gagnrýnendur. Sigrún Davíðsdóttir íslenskufræðing-
ur gaf þeim nafnið „Pissfélag" sem mun vera vísun í þann sið „málsmetandi"
manna að ganga saman undir vegg, pissa og „ræða málin“. Árni Bergmann
ritstjóri og gagnrýnandi sakaði unga gagnrýnendur um að trúa á fræðikenning-
ar og sjá allar bókmenntir í ljósi þeirra, en gamalreynda gagnrýnendur sakaði
hann um að trúa ekki á nokkurn skapaðan hlut; að skrif þeirra einkenndust af
lognmollu. I nýútkomnu tímariti, Heimsmynd, segir Svava Jakobsdóttir
„gagnrýnendum og bókmenntafræðingum umbúðalaust til syndanna" (eða svo
er sagt í fyrirsögn). Á slíkum nótum hefur umræðan verið undanfarið en fáir
eða engir hafa orðið til að taka máli gagnrýnenda.
Sameiginleg einkenni á nær allri þessari umræðu er skortur á röksemda-
færslu. Smellnum fullyrðingum er kastað fram um stétt gagnrýnenda sem heild
án þess að bent sé á dæmi til sönnunar, hvað þá á leiðir til úrbóta. Hér er
viðtalið við Svövu Jakobsdóttur reyndar undantekning, hún talar ekki undir
rós um „suma“ og „ýmsa“, heldur nefnir hún nöfn og er reyndar aðallega að
fetta fingur út í það sem hún telur vera ákveðinn, afmarkaðan skilning á bók-
menntum. Sjaldgæft er að tiltekin séu dæmi um þau lágkúrulegu skrif sem
139